Wednesday, June 3, 2009

Zomi Khang Tangthu

AD 1900 MALAM KHANGTHU ATOM A KANNA

BC-2000
-Hih hun lai-in ih pu ih pate Tibeto-Burman dangte tawh Sen gam, malsak lam Kansu khum, Lanchou khawpi kiang, Tao lui gei tengah teng dingin ki ummawh hi.

BC-1027-256
-Sengamah Jo (Zo) vaihawm lai

BC- 221-207
-Sengamah Chin vaihawm (Chin Empire) lai

BC-4
-Kachin leh Zomite piankhiatna ih pu ih pate’ Kung-han Ch’iang’ (Chi-ang hiang khat)te, Sengam Szechean kiimah teng uh hi.

BC-1
-Mekhong leh Yangtze luinak lamah teng uh hi. Pyu te’n kawlgamah Sri Ksetra khuapi saat.

ANO DOMINI

Zomi te’n Payayi khua na sat uh hi.
4
-Zomite in Dangka (Taka) na na nei khin dingin ki ummawh hi.
6
-Chindwin zanggam tengah na na teng uh hi.

108
-Pagan (Pugam) Popa (Pupa) mual kiimah teng uh a, (Dahpa, Penglam’ te’ hun lai ahi hi.

600
-Pyute Kawlmi suak; Kanyante ranyante Fakhine- mi suak; thet mite Chin (Zomi) Suak hi.

750
-Zomite Minbu, Thayat, Aunglan (Myede)

1044
-Zomite in Kabaw valley tung.
-Khampat khuat na sat uh (Khampat pen Zomite’ sat hi ding hi:
-Khampat khua in zang leh kham kipehna, kham kipatna ahih manin khampat a kici hi ding hi.
-Mualtung gam genna Kham a kici pen Zomite bek in ki nei hi: Hih kuam tengah hun sawtpi ki teng hi:

1084
-Anawrahta in Sukte zo-in Kumpi lian masa na suak

1200-50
-Kyansittha zi Kumpinu Thambula (Zomi) ahi hi.

1254
-I pu ih pa te’n Khampat khua-ah mawng (bung) kung khat na suan uh a, tu dongin muh theih dingin Khampat khua nawlah omlai hi:

1250-300
-Narathihapate zi Kumpinu Saw ( Zomi) ahi hi:

1355
-Khamtung tung; Ciimnuai khua sat. Eimau’ sunga makaite-Songthu, Songza, Songkip, ahi uh hi:

1364
-Leng Tong Hoih Ava mangpa’ zi, Zo minam hiang khat Maring’ mite Manipur gam tung dingin ki ummawh a, Vangteh (Amin masa Khumnuai) kisat ta kha ding hi.

1370
-Zomite Chindwin gunpang phaizangah Shante tawh teeng khawmin, Sagaing, Monywa, Dipeyin, Yinmarbin, Mintaingpin, Pale, Gangaw, Pauk, Htilin, Htilin, Ngape-ah teengin, Sibani khua-ah Zo Tualsong 15′ sang tu dong muh theih dingin om lai

-400 Khawhkhen, Kawlpi (Rajagya-Yesayo) tung

1450-700
-Hih hunin Zo minam pawlkhatte Tripura gam tung dingin ki-ummawh hi. (Halam, Hrangkhawl, Darlong Kaipeng etc)Lushei Lentang leh Ciau kikal-ah na teng uh

1400-1500
-Thang Ho leh Lian Do; Cing Khup leh Ngam Bawm; Gal Ngam leh Hangsaite Ciimnuai, Geeltui-ah na teng uh hi.

1500 1250-1900
-Eimau beh Hausa, khuasat leh Ukpite makai-in ku-uk Lai kinei lo-in khang thu kiciaptehna om theilo;

1570
-Zosuan ‘Anal’ te Manipur tung dingin ki ummawh

1600
-Guite Pu Gui Mang in Tedim khua na sat hi;]

1700
-Lushei leh Paite mi te’n Ciau na kan ta uh hi.

1720-30
-Alaungpaya kumpipa in Khamtung galkap la-in Syrian gam na sim hi.

1750-850
-Thado-Kuki te Manipur gam tung khin uh hi; Biate mite in tua a Chachar mun tung khin dingin ki ummawh hi.

1775
-Lai mite Mizo gam tung khin dingin ki ummawh hi

1777
-Lushei mi te’n zawlbuk sawm nei dingin kipan khin

1800
-Khamtung mite in Chittagong sim uh:

1813
-Zahau leh Khuangli tawh kipawlin Kam Hau in Thahdo gam la-in uk,
/Taisunte (Falam ) in Lophei sim,
/Taisunte in Khuasak sim uh.
/Zahau leh Khuangli kisim,
/taisunte in Mualnuam sim.
/Hualngo leh sukte kisim uh hi.

1820
-Rev. Adoniram Judson Kawlgam hong tung hi.
/Amah pen kawlgam Missionary masa pen hi.

1830-850
-Hatlang Pu Mang Gin (Mangkua) Tedimah teng. Tedim gam sunga Hausa thahat leh minthang kuate in:
/Tedim - Mang Gin -Hatlang
/Vangteh - Pum Go - Guite
/Dimpi - El Thuam - Naulak
/Saizang - Vung Vial - Hatzaw
/Kalzang - Sung Hang
/Thangnuai - Mang Sum - Thawmte
/Khuasak - Mat Tuang - Galphuak
/Thuklai - Suan Thuk - Sumniang
/Limkhai - Neih Tuang

1856
-Tedim khuapi kiphut kik, Kam Hau in Mualbem pan Tedim zuan hi.
-Hausa Pu Kam Hau,
/Galvan- Pu Mang Gin,
/Thuzek- Pu Khoi Lam,
/Meitei galpi na zo uh hi.

1856-1859
-Kam Hau leh Za Hau kikopin Manipur na uk uh hi.

1857
-Sim leh mal kido hun ahi hi. (Mizoram)

1862
-Tedim sim dingin Meitei galkap 1500 ong kuan suk uh, Meitei in lel, Zomi leh Meitei kido a khatveina hi.

1871
-Mautam’ kial khatveina hong tung.

1872
-Guite Innpipa Go Khaw Thang Meitei te’n man, 1872 in Phaipi thong inn sungah si hi.

1876
-Vai Khan Khatveina, (Mangkang galkapte Lushei gamah a khatveina lut uh hi)

1884
-Guite innpipa Pu Sum Kam leh Meitei Lengmangpa te’n kilemna bawl, Guite mi 2000 khawng in Lamka gam hong tung uh.

1886
-Aksi kiat kum ( 3-11-1884

1887
-Mangkang te’n Zogam ( Chin hills) sim kipan

1888
-Capt. Raikes makaihna tawh mangkang galkapte Kawlpi tung, Vai khan nih veina,
-Mangkangte lushei gam lut nihveina ciah kik nawnlo uh hi.

1889
-Capt. Raikes in Zogamah Mawtaw lamsial ding ngen, Zomite’n phal lo,
-Oct 17, 1929 sungin Zomite in Mangkangte
/12 that,
/122 hing mat,
/thau lawng 4 leh
/la 4 man khawm uh,
/Sihzang Kale gam sim uh.

-Taisun leh Sukte kipawlin Kawlzang sim.
-Kam Hau leh Sukte kipawlin Kangyi sim.
-Sihzang in Mangkang lambawlte suam.
-Zokhua, Khalkha, Sukte kipawlin Kumpi na do sawm uh,
-Taisun mi 1000 in Sihaung sim. Capt. George White in khamtung mite do nadingin
-India galkap Battalion khat leh Assam kooli 2000 ngenin na ngah hi.

1890
-January 23 ni-in Sir Gorge White, General Faunce,
-Major Raikes thuamvum ong tung, Zogam do dingin kuan.
/Feb 4 ni-in Khuasak la,
/Feb 13 ni-in Saizang la,
/May 4 ni-in siallum kulhah kikap,
/Mangkang bu 3 leh galkap 83 si,
/Surgeon khat in V.C ngahTua ciangin Tedim hong kap leuleu-in Tedim a hawmin la hi.
-Mangkangte 120 si-in 70 liam.
-Tedim mi inn 300 Tonzangah tai uh;
/Inn teng halsak Thangmual pen “Fort white” kici hi.
/Mizoram sim lam panin “The expediton 1889 lut” Haksatna thuak lo-in Lunglei luak, kulh bawl uh:

1891
-Sept. in Tonzangah kikap, kilemna bawl.
-Upa teng tawh man (Photo) kila uh, Upate’n theilo-in thausa-in lau uh hi.
/Oct kha sungin Pu Khaw Cin si,
/A Sanggampa’ tapa Hau Cin Khup in Khua Cin’ za luah,
/Hau Cin Khup, Thang Khan Pau, Gin Za Thangte Yangon kipai pih,
-Mang Kang kumpi in Mizoram a uk kipan
-25, 9, 1890 ni-in pasal hangsan Khuang Chera leh Ngul Bawka tlawng lui gei-ah mangkang te’n kap lum uh:

1892
-Thantlang la ding kuanin kido uh Rs. 5000 gaam.

1893
-Jan 27, 1929 Zomi nam teng gam khatah koih kik nading ngaihsun’ Chin-Lushei Conference’ Fort William, Culculta-ah kibawl hi.
-pril kha-in Thantlang la zo,
-Oct ni 9 ni-in Pumva leh Thuklai kikalah Myo-ok na suam uh, kap lum, mi thum bek suak ta,
-Mangkang te’n ni suah na lam Zogam bup nuaisiah zo.

1894
-Zogamah thau khempeuh kikhawm, lawng 7000 pha.
-Kaptel la, Oct. kha-in ukpi 49 Rangoonah ki paipih.
-Khuapi teng sikkhau kizom

1894-95
-1.11.1894 ni-in Rev. F.W. Savidge le Rev. F.H. Lorrain-te Mizogam tun hi.
-(Khristian Missionary masa pen).
-Mizo lai - A, AW, B, kipan.
-Jan-Feb. sung B.S. Carey in Cin hills leh Manipur gamgi bawl, Cin hills khen thum kisuah- Tedim, Falam, Halkha

1895
-Mikang kumpi in Falamah Political officer koih.
-Falam leh Halka-ah Sikkhau-to, Thonginn, Zato inn, leh Sumkepna (Treasury) kibawl.
-Carey leh Tuck in The Chin hills bu gelh.
-Zogam pan siah (Leiman) Rs.17,572 kingah.
-Carey leh Ukpite kilemna bawlin gam khensakin,
/Kam Hau uk khua -167,
/Sukte uk - khua 20 leh
/Sihzang uk khua - 16 suah hi.
-Manipur Khristian missionary masa pen Rev. W. Pettigrew (Ukhul khua-ah) om khin.

1895
-Mikang kumpi in Falamah Political officer koih.
-Falam leh Halka-ah Sikkhau-to, Thonginn, Zato inn, leh Sumkepna (Treasury) kibawl.
-Carey leh Tuck in The Chin hills bu gelh.
-Zogam pan siah (Leiman) Rs.17,572 kingah.
-Carey leh Ukpite kilemna bawlin gam khensakin,
-Kam Hau’ uk khua -167, Sukte uk - khua 20

1896
-September) Kawlgam’ gamkhen khat (province) in Mikang kumpite’n Zogam hong ciapteh sakin Kawlgam tawh hong gawm.
-Mizo Laibu neih kipat kum. 21-8-1895 Lusei pau tawh Thukhunthak Luka laibu kinei.
-Sim leh Mal-a kikhen Lushai hills pen kigawm hi.

1898
-Chin Hills Regulation Act kibawl.
-Hih Thukhun tawh tu huna Chin State, Mizoram, Manipur singtanggam teng uk.
-Ukpi hong piang:
/Tedim gamah Pu Hau Cin Khup
/Lumbang gam ah Pu Hrul Mung
/Falam gamah Pu Thang Tin Lian
/Haka gamah Pu Kio Mang
/Taichun khua-ah Pu Con Bik
/Matu/Mindat gamah Vumthumaung

-Chief Commissoner Sir Frederick Frayer Tedim, Falam, Khalkha hawh.
-Mizo biakinn masa pen kipan. Kawlgam (Chin hills) leh manipur gamgi kikhung hi.

1899
-(2-4-1898) Mizoramah Sangin kipan.
-Mizo pau-in Thuciamthak - Luka leh John kizo.
-Mangkang ukna deih lo-in Zomi makaite’n Mangkangte langpanna bawl.
-Mikangte in Zomi makaite bawlsia.
-Pu Thuam Thawng (thong sungah si)Pu Kai Tuah khantawn thong hinapi Thuam Thawngte pata a sih ciangin kisuakta sak a Kaptel pan Zampi khua 1909 kumin na sat hi.
-Pu Taang Pau Dal (thong sungah si)Pu Ngul Bul (Mangkang te’n that)

1900
-Chin hills-ah Christian Biakna tung; Missionaary masa pen Rev.
-A.E. Carsonte nupa, March 15 ni-in Halkha tung.
-Pu Pau Cin Hau phuat Laipian Biakna leh Zomite’ Lai neih cilna.
-Zomite Laisin kipatna, Biakna thak neihna.
-Pa Pau Cin Hau in Maang mu.
-Mr. B.S. Carey in ukpi teng tawh kilemna bawlin sialngawng ban.
-Hau Cin Khup Ukpi-in kikoih.
-Mizoram, Mimbung khua-ah Guite Innpipa Kam Za Mang a phat mahmah lai tak hi-in, Aizawl DC leh Tedim pan Mikang ulian Dickman ten Mimbungah pha uh hi.
-Lushai hills leh Chin hills gamgi kikipsak hi.

AD 1900-1980 ZOMI KHANGTHU

1901
-Lushai Hills; The first Census was 82,434 om in;
-Amongst them Paite pau zang 2,870 om hi.

1903
-Missionary School masa pen Haka-ah kiphuan. Paite Sintungbu Vialphung Tombing & Rev. David E Jones. ten bawl.
-Tedimah Tan 4 Sang kiphuan.

1904
-Dr. E.H. East-te nupa Khalkha tung.
-Zomi te palik tum cilna; Zo palik kiphuan.
-Sila kiphiat. Zogam ah Kawllai sang kiphuan.
-Pu Thuam Hang leh Pu Pau Suan tui ki kiphum; Tapidaw Christian suak.
-Lushai hills ah L.P. School Exam masa pen kinei.
-Khristian biakna ngeina siangtho-a kiteeng masa pen Hrangsaipuia leh Saimanliani.
-1906 Lushai hills-ah Sunday School Exam neih masak pen.
-1907 Zogam bup Tuiphum Pawlpi khoppi masa pen Haka-ah kizang.
-Zomi (Chin hills) Pastor masa pen Pu Thuam Hang.
-Manipur State Durbar kipan.

1910
-Rev. Joseph Herbert Copte-te nupa Tedim tung.
-Cope topa in Tedim, Falam laimal bawl.
-Dr. J.H. Woodin-te nupa Khalkha tung.
-Pau Cin Hau Pawl “Laipian’ kipan.
-Chin hills-ah Sila kibeisak, Khua gamgi kibawl.
-(May 7) Dr. Peter Fraser & Waatkin Robert, Manipur sim ah Khristian missionary-te lut kipatna, Senvon khua-ah kiphual.
-Lushai hills Presbeterian Pawlpi khoppi masak pen.
-Aizawl Bazal kipan.

1911
-Chin hills Census; Tedim uk (Tonzang tawh) sungah mi 30,000 om.
-Lushai hills Census; Mihing 98,406 om in, Paite suan 10,460 om.

1913
-Tedim pan Upper Chindwin District Civil Police-ah mi sawm-le-nga kitumsak.
-Zogamah Alu, Kawltu, Singno leh a tuamtuam ciin sin kipan.
-Thaang (Thangmual dung mun khat) ah Sumbuk kibawl.
-Falam Technical School pan Leisek bawl kisin.

1914
-Leitung Galpi khatna kipan, Tedimah Thukizakna (information center) kiphuan.

1914
-Manipur gam Sinzawl khua-ah
/Manipur State Durbar Vice-President
/Aizawl gam Suprintendent leh
/Tedim gam Asst. superintendent-te gamgi thu kikumna nei.
-Muizawl khua, Pau khen in siah a piaknop loh manin Falam gamah lal dingin kisawl.
-Zomite police dinga sin uh, hoih tuaksa-in lak beh ding kivaihawm.
-1915 Tedim Pau tawh Lungdamna Matthai bu kikhen khin zo.

1915-16
-Khalkha or Hakha uk gamah Zusa laangin kial tung.
-Mizo pau tawh Thuciamthak bupi kizo.
-1917 Piancit (France) paina leh Galpi masa.
-CHIN LABOUR CORPS German gal piang.
-May 25 ni-in Piantit (France) gam pai ding mi 1000 Tedim pan ding khia.
-Piantit paite London hawh.
-Hau Cin Khup; Labour corps, France-ah Ukpipa in, PuKhu pen, ama' kiangah mi tampi paisak zo ahih manin Mikang kumpi in minphatna KSM pia.
-Mi tampi Kawlpi zanggamah lal.
-1918 Leitung Galpi khatna veng ta.
-Piantit pai nuamlo Thahdo leh Khalkha in kumpi do kipan.
-Oct. kha-in Piantit paite tung kik;
-France pai Zomi pu pa te 21 si, Piantit gamah kiphum.

1918
-Tedimah military Police platoon 3,
/Haka ah 3, leh
/Kalay (Kawlpi Khua)ah 3 kikoih.
-Tedim Labour Corp panin mi guk in Minphatna-Namsau ngah.

1919
-Mikang kumpi tawh kipawl in, Thahdo leh Khalkhate Hau Cin Khup in lem, kilemsak.
-Zogam tawh kisai thute kikum dingin 1920 May kha-in Maymyo ah kikhopna om.
-Assam gam tangin Lushai hills Suprintendent pai.
-Chin hills-ah Sangnaupang 1,712 pha.
-Hau Cin khup in a tapa Pum Za Mang huhna tawh vai hoih taka a hawm manin thauka (Revolver) kumpi in pia.
-Labour Corps-ah a nasepna a hoih manin Hlur Hmung in minphatna A.T.M ngah.
-1920 Paltantum kipatcilna.
-Halka or Khalkha or Hakha pau tawh Lungdamna Thu leh Sawltakte Tangthu kikhen khinzo.
-Kawlgamah suahtakna deihna khang. Paite pau tawh Khritian la neih kipan.

1921
-Chin hills Census, Tedim uk (Tonzang tawh) sungah inn 5045 leh Mihing 36,048 om.
-Zogamah ann hoih lo ahih manin, Lusei gamah mi tampi tak Lal,
/India kumpi in 4/70th Chin Rifile bawl ding phasa (phal ding hoih hi ci).
-Falam ah Educational Conference om a;
/Kawl lai pen Zolai tawh laih ding thukimna aom khin zo.
-Zopau tawh thukizakna khat ki khen khinzo.

1921
-Kawlgam ah Paltan (Galkap) kiphuan.
-Vial Nang Ordination kipia; Chin hills-ah masa pen hi pah.

1922
-Chin hills-ah kampau a tuamtuam tawh lai a kihilh manin haksatna tampi om hi.
/ Laisim nading kampau khat tel a, Roman script tawh laisim bu a bawl dingin kumpi in committee phuan.
-Lophei Hausa Khup Lian in minphatna thau leh laipi(Certificate) lailun khat ngah.

1923
-Zomi 300,000 sung panin 2,351 in lai sim thei.
-Zomi te lai pillo hi lo-in a kah kim zolo hi zaw hi.

1925
-Zolai kisin ta.
-Kawllai kiphiat Zolai kiphuan.
-Dr C.U. Strait-te nupa khamtung gam tung’ Roman Catholic Biakna Mizogam ah lut.

1928
-Chin hills-ah Chin National Union party kiphuan.

1930
-Lamka khua, Phungkhothang Guite leh Zenhang Valte ten sat.
-Lushai hills-ah hanmual neih kipan.

1931
-Pa Pau Cin Hau lai (ZoTualLai) tawh Mualtung thuhilhna kikhen.
-Hau Za Cin Pau in Matric zo, Chin hills pan a zo masa pen.

1932
-Tedim pau tawh Thuciam Thak kikhen khin zo.

1933
-Zomite politics lungsim neih kipan.
-Chin Unity Organization kiphuankhia.
-CUO in Ramgoon-a Mikang kumpi tungah deihna nam kua a nei memorandum khia.


1935
-Falam High School kiphuan.
-Young Lushai Association (1947 pan Young Mizo Association, kici kik) kiphut hi.

1937
-Mikang kumpi in Kawlgam leh Vaigam gamgi khung in, Zogam phel nih suak. Leitung Galpi nihna kipan.

1938
-June-11 ni: Dr. Cope Khalkha-ah si.
-U Shiah Lwe in B.A zo, Chin hills-ah a masa pen.
-Lam Za Hang (Tedim) in Mawtaw nei, Chin hills-ah a masa pen. Mikang a do Zomi makai Pu Suang Khaw Kam, Magwe khuapi-ah si.

1939
-Rev. F.O. Nelson-te nupa Tedim tung. CUO makai teng kiman, thongah khum.

1940
-Paite pau tawh Laisiangthou bumal masak pen,
/Tanchinhoih Johan, Rev. Nengzachin in tei hi.
-Halkha pau tawh Thuciam Thak kikhen.

1942
-August: Japan te’n Zogam leitang tung.
-Japan galkap 75,000 Kalgam lut.
-Kawlgam galkap 402,300 India-ah tai.
-Chin Army kiphuan.
-Leisan mualah thau zangh lo-in temtawng tawh kido, Japante 150 liam, tampi si.
-Chin hills-ah Mikang huhna tawh Japan gal a nang dingin CHIN LEVY kiphuan.
-Japan huhna tawh Mikangte do dingin CHIN DEFENCE ARMY (CDA) kiphut.
-Paite pau tawh Khristian Labu neih kipan.

1943
-Tedim, Halkha, Falam Japan in la, zo in amau thu suak sak khin uh hi.

1944
-March: Japante Moirang tung, Imphal gal muh.
-Feb. Mar. Apr. sungin Arakan gamah Japante 5000 kithat.
-Sukte Independent Army (SIA) kiphuan.
-Japante nungkik, 50,000 val sikhin uh.

1945
-Galpi Nihan vengh.
-UNO kiphuan, Leitungbup aitang.
-R. Tuang Hmung in Chin Rural and Education Uplift Society phuan.

1946
-Rev. R.G. Johnson-te nupa Khalkha tung.
-S.T. Hau Go in M.A (Madras) zo; Chin hills pan a masa pen hi pah.
-Khamtung Suahtakna ngah, Kawlte tawh kipawl....
-Vaihawm Pawlpi party kiphuan.
-Makai:
/Pu Thang Kho Kai,
/Pu Song Theu,
/Pu Thang Za Kai,
/Pu Lang Khaw Thang.
-Thuhoih Vaihawm Pawlpi (TVP) party kiphuan.
-Makaite:
/Pu Vungh Za Kham,
/Pu Hau Za Lian,
/Pu Tuah Langh.
-Kawlmi te'n suahtakna lak a sawmna tawh kituaka khamtungmite kalsuan dan ding a vaan dingin Zomi, Shan, Kachin te’n The Supreme Council of The United Hill People (SCOUHP) cih kipawlna bawl.
-Kawlmi makai Aung San in suahtakna ngen dingin England gam zin.
-Mualtung mite thukimna keng lo ahih manin tangtung zo lo.
-Lushai hills-a political party masa pen Mizo Union kiphut hi.

1947
-Chin-Burma Unity Pillar, Htilin khua-ah kiphut.
-Panglong Conference-ah Kawlmi te tawh suahtakna la kawm dingin thukimna khutpimai meekna kibawl;
/Chin hills taangin Pu Thawng Za Khup,
/Pu Hrul Mung leh
/Pu Kio Mangte pai.

-Kawlgamah Constituent Assembly kiteelna kibawl;
KSVP: -pan, Pu Mang Tung Nung leh
/CNU pan Pu Vumthumaungte kihel.
-Gen. Aung San makaihna tawh Kawlgam Constitution Drafting Committee kibawl;
-Zomite tangin Pu Mang Tung Nung leh Pu Savut kihel.
-Tedimah High School kiphuan.
-THUKITUAHNA cih thukizakna kipan.
-Zo Education Board kiphuan.
-Tedimah Lai Siangtho Sang kiphuan.
-R. Tuang Hmung in Falam Chin hills D.C. seem.
-Siamsinpawlpi (SSPP) January 13 ni-in Suangpi khua-ah kiphut.
-President masa pen Dr. Liankham Samte in sem.
-Mizoramah Kawlgam tawh kigawm a ut pawl – United Mizo Freedom Organisation (UMFO) kiphut hi.
-Manipur State Hill Peoples (Administration) Regulation Act kibawl khinzo.

1948
-January4: Kawlgam (Union of Myanmar) in suahtakna ngah.
-Kawlgam in suahtakna ngahin, Chin Special Division in Union of Burma-ah State tawh a kizakim phialin thuneihna nei.
-ZBC (Zomi Baptist Convention) sungah TBA (Tedim Baptist Association), FBA (Falam Baptist Associatin, HBA (Hakha Baptist Association) amengmeng te kiphuan.
-Zozum (Chin Affair Council) Rangoon-ah kiphuan.
-Hill Chin Students’ Union Rangoonah kiphuan.
-Zogam ukpi te’n mipi’ deihna zui-in ukpi za nusia uh.

-January 22: Kawlgam Prime Minister zum thukikupna-ah Pu Mang Tung Nung in, Zogam sunga Chin Hill Regulation Acts thukhun zui-a ki-ukna tawh kisai, mipi’ deihna kan ding a kisapna thu sung.
/February 5: Hih thukhun zuia ukpi ki-ukna, mipi’ngaihsutna a kan ding committee kibawl.
/Capt. Mang Tung Nung in CHIN PEOPLE’S FREEDOM LEAGUE (CPFL) phut.
/Mizoramah political party masa pen Mizo Union kiphut hi.

1949
-June 27: Paite National Council (PNC), Tangnuam khua-ah kiphut.
-President masa pen Pu T. Thangkhai (PNC). Manipur, Indian Union tawh kigawm.

1950
-Lushai hills-ah Paite Federation kiphut.
-CBCNEI(Council of Baptist Churches in North East India) kiphuan.
-Sia S.T. Hau Go in MRE, Colgate Rochester Theological College, USA pan zo.
-Paite pau tawh Thukhun Thak leh Sam (be. Psalm or Late Laisiangtho) bu, Rev .Nengzachin in tei (let) khinzo.

1951
-Falam pau tawh Thuciam Thak kikhen.
-K.T.P. (Khristian Thalai pawl) kiphut.

1952
-ZBC (Zomi Baptist Convention) kiphuan.
-LUNGVAKNA cih thukizakna kiphuan.
-Hill Chin Students’ Union Magazine kikhen.
-Mizo District Council kipan.

1953
-Falam Theological School kiphuan.
-April 1: Aizawl leh Lunglei Mawtaw Lampi kihong.
-March 3: Lamka-ah Young Paite Association (YPA) kiphut.
-President masa pen (be YPA) Pu T. Vungsiam.

1954
-C.K. Taikwel in M.Sc.(USA) zo thei; Chin hills pan masa pen hi pah.
-Lushai Hills pen Mizo District ci-in kikhek hi. Mizoramah sila kiphiat hi.

1955
-VumKhaw Hau in Ambassador ngah. Khamtungmi lakpan a masa pen hi pah.

1956
-Manipur Villages Authority (MVA) in, the Hill Area Act (HAA) kibawl zo.

1957
-CNU (Chin National Union) leh CPFL kigawmin CHIN NATIONAL ORGANISATION (CNO) ci; Capt. Mang Tung Nung in President panmun len.

1958
-BCM (Baptist church of Manipur) kiphuan.
-Sia Kam Khaw Thang in B. Th. zo.
-Chin Liberation Army, Pu Tun kho Pum Baite in phut.
1960 Dr. Cope Golden Jubilee Tedimah kizang.
-Churachanpur Baptist Association Kiphuan.
-May 30: PNC President Pu T. Goukhenpau leh Secretary Pu S. Vung Khomte makaihna tawh India Prime Minister Pu Pandit Jawaharal Nehru kiangah ‘Re-unification of Chin People of India and Burma under one country’ cih thulu zangin Zomi minamcin khempeuh ading District hiam, Division hiam, !?Region hiam khat bawlsak a, tua sungah gawmkhawm dingin ngetna memorandum khia.
-Manipur Land revenue & Land Reform Act kibawl.

1961
-Mizoram ah Congress party leh Mizo National Front (MNF) kiphut hi.

1962
-Chin Affair Council (CAC) pen Chin Supreme Council(CSC) ci-in kikhak (Kilaih).
-Kawlgam ah Socialist Kumpi kiphuan.
-Mizoramah Paite National Council (PNC) Pu Khan Cin makaihna tawh kiphut hi.

1963
-Aizawl ah Electric zat kipan.
-December 11: India Kumpi in Manipur, Paite mite ‘Scheduled Tribe’ lakah guang.

1964
-Mizo District MLA bye-election-ah MNF leh PNC in pangkhawm (kigawm in sem).
-Khritian Thukizakna (EBC, Manipur) kipan.
-Kawlgamah ANTI-COMMUNIST FREEDOM ORGANISATION (ACFO) pawl kiphut in,
/Lt. Col. Son Khaw Pau,
/Pu Dam Khaw Hau,
/Pu Mang Khan Pau,
/Pu Hrang Nawl,
/Pu Son Cin Lian leh
/Pu Tual Zen te in makaih uhhi.
-ACFO pawl pen Manipur-a Zomi makai Tun Khaw Pum tawh kikopin,
/Zo Kumpi – UNITED CHIN GOVERNMENT pawl phuan uh hi.
/Pu Tun Khaw Pum pen Prime Minister,
/Pu Col. Son Khaw Pau pen Defense Minister,
/Pu Hrang Nawl pen Foreign Minister.

1965
-PNC HQ in Sialkaltang, Paite Regional Council ngetna memorandum kumpi tungah khia.
-Mizo District, Deputy Commissioner Pu K. Saigal IAS in Sialkaltang dung pha.
-MNF in India kumpi tungah Independent ngetna memorandum tun.
-Tedim & Tonzang uk sungah inn 10,649 leh mihing 84,553 om.

1966
-March 1: MNF in Mizoram Independent puangin Mizoram buai kipan.
-Kumpi in Mikang missionary-te om a phal nawn loh manin Missionary-te ciah.
-Paite Regional Council (PRC) ngetna tawh kisai-in PNC leh Pataskar Commission-te Aizawlah kiho.
-Chin National Organisation pen Zomi National Front (ZNF) ci-in kikhek.

1968
-Dawt Sung in M.A. zo; Chin hills pan numei masa pen.

1969
-UNITED CHIN GOVERNMENT makai
/Col. Son Khaw Pau,
/Pu Hrang Nawl,
/Pu Dam Khaw Hau,
/-Pu Ro Thangte kimanin Kawlgam kumpi tungah ki-ap.
-Pu John Mang Tling te makaihna tawh CHIN DEMOCRACY PARTY (CDP) kiphut.

1970
-Paite pau tawh Laisiangthou buppi kizo.

1971
-Manipur Hill Area District Council Act (MHADCA) kibawl zo.

1972
-Mizoram in U.T (Union Territory) ngah.
-Manipur in State ngah.
-January 21: Manipur, Daizang khua-ah Zomi National Congres (ZNC) kiphut.
/President masa pen Pu T. Gougin leh
/Secretary Pu S. Thangkhangin Ngaihte.

1973
-Evangelical Convention Church (ECC) Lamka, kipan.

1974
-January 3: Chin Hills in Chin State ngah.
-Dr. Vum Khaw Hau in Ph.D. ngah.
-Chin State-ah biakna lam khanlawhna tung.

1975
-Zolai kum 50 cin’na pawi Tlangnuamah kizang.
-Zolai kum 50 cin’na Magazine ki khen(published) zo.
-Mizoram-ah People’s Conference Party (PCP) om; (Tun ah MPC)kici ta.

1976
-"LUNGDAMNA AW" cih kiphuan.

1977
-Tedim Lai Siangtho (Laisiangtho Tedimkam) ki khen zo.
-Kawlgam galkapte leh CNA (Khaimulen)te Vangteh leh Saizang kiim tengah nakpi takin kikap.
-CNA-te mi 60 Vangteh khua, Mah-Sah-Lah (Burma Socialist Programme Party) thuneite kiangah ki-surender, tua hi ta leh kikaplum veve.
/-Mi 46, Kalemyo Jail-ah kipuak. mi 4 liam.

1980
-April 10: Teikhang khua-ah Paite nam makaite kikaikhawmin,
/Mizoram Paite Organisation (MPO) kipawlna phut zo.
/Pu Thangzakap,in President masa pen sem hi.

==
Laibu etkakte:

1. Zolus No. 4-na, 1999, Yangon
2. Zo Aw Thukizakna, April-June 1986 & Oct-Dec Issue. 1986, Guwahati.
3. Chin Baptist Association Silver Jubilee (1961-1986) Souvenir, Lamka
4. Mizo Chanchin by B. Lalthangliana, 2001, Aizawl
5. Siamsinpawl Annual Magazine ( Golden Jubilee Special Issue), 1996, Lamka.
6. Zolawkta Thukizakna Kum Thum Cinna (1994-1997), Aizawl.
8. Zomi Innkuan Laibu, 1972, Tedim www.zolawkta.com

---
Direct Copied and Edited from the file of PauKapThang, Gualnam; (M'sia, Ph:0173666197)