Thursday, February 16, 2012

ZOMI FEUDALISM


By- Pu Chin Sian Thang

Mi nam ni, akici kammal khempeuh in bang gam bang gam ah ahizongin, kua mi nam kua mi namte kiangah ahizongin, gambuppi’ vai thupi khat, tangtut ni, gualzawh ni ki-ciaptehna ni hi kim hi. Tua ahihmah bangin, Zomi Nam Ni i cih in zong, Zomi buppi’ suahtakni, Zomigam kiukna i kheel zawh ni, Zomi buppi’n democracy i ngah ni, cihnopna hi.

Zomi Nam Ni pen 1948 kum, February 20 ni-a piang hi. Tua ma in, i Zomigam bangci hiam cih theih huai hi. Tua hun lai-in, Zomigam ki-ukna pen bang Upadi tawh ki-uk hiam cih leh Chin Hills Regulation Act akici, British Kumpi’n 1896 kuma abawl upadi tawh ki-uk hi. Tua upadi in tu-a, i Zomigam sung teng bek hilo-in, tulaitaka Mizoram akici Lushai Hills teng, Manipur gam singtang teng, tu laitaka Nagaland akici gam teng, tu-a Sagaing Division sunga kihel Sommra Hill teng leh Mizoram taw lama Cacha-chakma gamteng uk hi.

Tua the Chin Hills Regulation Act ii deihna bulpi bang hiam cihleh feudalism akici ukpi-ngeina tawh ki-ukna hi-a, ukpi te’n amau ukna gam sung teng ah, siahtung siahphei, saliang sapa, tuktha khaltha kai hi. Hausa zong ukpi-te’n apiak peuh hausa suaka, gam bup ukna pen amasa in hausa, tua khit ciangin ukpite, vuandokte, vuandok tung ah mangpi, mangpi tungah menzi cih bangin ki-uk a tua menzi pen Zomigam ah koihlo-in Kawlgam, Magway khua ah koih hi. Tua ahih manin, hih feudalism ki-ukna Zomigam ah kiphiat hen ci-a, Magway menzi zum-a ava gen ngei Pu Suang Khaw Kam zong, tua Magway khua ah va si ngei hi.

Tu-a i Zomi Nam Ni pen, 1948 kum, January 4, zingsang lam nai 4:20 hun in, gambup suahtakna i ngah khit ciangin, President masa pen ahi Sao Shwe Thaike Falam ah ong pai-in, ama om sung mah in Zomi Nam Buppi kikhopna kibawl a, tua kikhoppina ah Pu Thang Za Kai (Subidar) in, ” Ukpi ngeina bei hen, gambup suahtakna kingah khin a democracy tawh ki-uk ta ahih manin, Zomigam ah zong, democracy ngeina tawh ki-uk ni “ cih thu sung a, mipi’n thukimpih maw thukimpihlo cih thu, tu-le-ding in khentat uhi. Akikhawm mi buppi 5000 val pha sung pa’n, atamzaw thamin thukimpih in, mi 17 in thukimpih lo bek hi.

Tua ahih manin, 1948, February 20 in pen Zomi buppi gualzawh ni, Zomi buppi suahtak ni, Zomi buppi democracy ngah ni, ahih manin, ZOMI NAM NI akici hi. Lam khat ah ukpi ngeina apiangsak The Chin Hills Regulation Act asih ni ahi hi. Hi bangin mipi’ deihna tawh The Chin Hills Regulation Act kiphiat khia-a, mipi deihna democracy tawh ki-uk theihna dingin, Chin Special Division Act kibawla, tua upadi tawh i Zomigam ki-uk i hih manin, siahtung siahphei om nawnlo, tuktha khaltha om nawnlo, saliang sapa om nawnlo–in, hausa upa zong, mipi teelte bek in hausa sem thei hi. Khua nga khua guk bang kigawm in khawk khat in kiseha, tua khawk sunga hausateng in khawk-uk ding teel leuleu uhi.

Tua ahih manin, ZOMI NAM NI apian’ khit ciangin, i gam sung ki-uk dan pen, khua hausa khua-sung mipi’n teel hi; tua mipi teel hausatengin khawk-uk teel leuleu uhi.Tua khawk-uk khit ciangin, vuandok, vuandok khit ciangin mangpi, mangpi khit ciangin, menzi hi-a, tua Zomigam uk menzipa pen Magway ah om nawnlo-in, tua hun lai-a Zomigam khuapi ahi Falam ah om hi. Zomigam Zumpi pen Zangkongah kikoih hi. Hi banga mipi’ deihna tawh akiphiat lohna gam, India gam bangah tu lai taka, Manipur State sunga om, Behiangzang, Tonglawn khua cihte, tuni dongin, tua The Chin Hills Regulation Act om lai ahih manin, hausate’n akhua, atui tungah siahkai lai-a, agam leitang tungah zong tuni dong thunei lai hi. Zomigam ah Zomi Nam Ni apian’na dinga avaihawm party in KSVP akici (Khamtung Suahtak Vaihawm Pawlpi) hi-a, amakaite inMaha Thray Sithu Capt. Mang Tung Nung leh Pu Thang Khaw Kai ahi uhi.
Mi Nam Ni i gen ciangin, ani thu bek ngaihsun lo-in i mi nam zong ngaihsut ding kisam hi. TV sunga ka thugenna ah, tang tawng pek pan a, ki-pan in, Zomi i kici hi, ci zo ing. Chin kici nam min pen Mikang Kumpi ong piak hi-a, sal hihna pana kingah min hi ka ci hi, min man hilo ka ci hi. Banghang hiam cih leh ei phuah hilo, ei theihloh kal a ong kipia min ahih manin, i theihloh kal in Chin-te ci-in lai ong kigelh san san a, ahi zongin e’n phawklo-in om san san hanga, khua i phawk zawk deuh, lai i gelh theih zawk deuh ciangin, i biak Pasian bulphuh in i minam min ding Tedim gam, Khuasak khua ah 1953 kum in i phuak hi. Tua hun pen Khuasak Golden Jubilee kici-a, Pu Thuam Hang leh Pu Pau Suan te tapidaw suah zawh kum sawmnga acin kum cihna hi.

Tua khawmpi-ah, i gambupa tui-phum teng kikhopna hi-a, i minam buppi tuiphum kipawlna ding ahih manin, i lawm tuiphum dangte, Kachin, Karen cih te mah bangin ei zong minam min tamsak dingin min kiphuaka, tua lai-ah Rev. Sang Fen in ” Mun khempeuh ah Zo cih kammal om kawikawi hi; Tedim ah om hi, Falam ah om hi, Halkha ah om hi; Matupi, Kanpetlet, Mindat leh Paletwa te ah zong om hi, Asho zong Zo cihna mah hi; tua tham lo-in Yaw cih zong Zo cihna mah hi; tua ahih manin i minam min dingin ZOMI ci ni; i kipawlna pen ZOMI BAPTIST CONVENTION ci ni,” ci-in thusunga, anial om loin avekpi thukim in kikipsak hi: kikipsak bek hilo-in, tua hun laitaka BBC, GS asem Dr. Sowards in hih ZOMI min pen i biak Pasian tungah, akiptawntungna ding, Pasian in azat min ahih na ding apna thu ongngetsak in, thupha ong piaksak hi.

Ei minam min ding a i biak Pasian tunga ki-ap min dang om lo hi; tua ahih mah bangin, ZOMI min tawh nasepna khempeuh Pasian in ong ompih hi. Tua ahih main, i minam ni zong ZOMI NATIONAL DAY cih ding hi zaw hi.

Hih ZOMI NAM NI (ZOMI NATIONAL DAY) pen amasa in, Pu Zahre Lian in ama suah ni tawh laih nuam a, laihzo lo hi. General Ne Win in zong Pyine (_ynfe,f) lakni tawh laih nuam a, mipi’n saangzo lo hi; tu’n zong SPDC in Pyine (_ynfe,f) Ni ding mah in, hih den a, ahih hang mipi’n saangzo lo hi hang. Bang hang hiam cih leh ZOMI cih min pen akip, akho dinga Pasian tunga i ap sa min, eima phauhsa min ahih hang hi.

Upate’n,

“ La in ah thu hi: thu in ah la hi,” acih mah bangin atunga i thugenteng la-in sa ni:

(a) February kha ni sawmnih ni, ZOMI NAM NI aw, ni lunmang ni , ni neelkaai ni aw ee.

(b) Ni lunmang ni , ni neelkaai ni aw, nunnop lamtaang i kaihni aw ee.

(a) Lia-le taang tem bang kitawi un, ZOMI NAM NI lam bang pak le’ng, lam bang pak le’ng ee.

(b) ZOMI NAM NI lam bang pak le’ng, Zomi buppi’ angtan’na hi-a, bang i thasial na diam lawm aw, na diam lawm ee.

******************************************************************************************************************************************************************

(Zomi te Makai Pu Chin Sian Thang lai at a simsim kha khin zong tampi om khin ding in ka lamen hi.
Hoih sa lua ka hih man in' asim khinsa teng leh asim nailo te sim kikkik ding in hong suaksak kikkik ing.)

Cinpu Zomi