Thursday, January 19, 2012

ZOMISM-8

BY
Naulak-PauTunLian
Thang Pi
naulakzomi@googlemail.com via yahoogroups.com
10:51 PM
----Hun khat lai in i pi leh pute Sen(China) gamah na teen ngei tuak uh hi.Tawlkhat khitciang vaihawm kumpi te’n siah(tax) tam laak thei lua uh ahih manin mipi te lungkim lo uh hi.Tuabanah kulhpi(Great Wall) kilam in, na kinaak sep lua leh thaman lah ki hoih ngahlo ahihmanin i pu leh pi te Kawlgam na lut uh hi.Zomite kawlgam laizangah hun sawt sim kawlte tawh hong teen khop khit ciangun Sagaing Division kiim tengah hong kituah to uh hi.Tua khitciang Chin State ah hong lut to pan uh hi.Chin kici pen kawlpau hi a ”Bawm” cihna ahi hi.Zomi ten van puak nangin bawm kizang zel ahih manin , Kawlte in “Hei! bawm pawpa” ci in a sapna pan un kizomto suak kha hi.Tua manin “CHIN” cih mite hong theih masakna khat suak hi.


Hun tawlkhat i pi leh pute India leh Kawlgam khut nuaiah om tuan lo in amau kia zalen takin na om uh hi.Kumpi cihbang nei tuam se lo in mikhempeuh suakta takin na om uh hi. I gam leh lei ah amau leh amau na ki uk uh hi.Mikang gamkek te i gam hong lut ma in Zomi ten kuama’ tungah siah leh tang pia ngeilo banah kuamah vaihawmna nuai ah ki om ngeilo hi. Ahizongin Mangkang gamkeekte kawlgam hong lut uh a, gam hong lak beh zel uh hi.Kum 1824 in kawlgam khanglam teng la uh hi.Kum 1852 ciang kawlgam phellang la zo uh a,1885 kumin kawlgam bup la zo mawk uh hi.Kum 1888 December kha ciangin Gen. Geoge White makaihna tawh mikang galkap tampi tak in Zogam lak sawmin zomi te na do uh hi.Zomi ten zong luang leh ban phal in na lehdo uh hi.Ahizongin galhiam kibatlohna hang tawh a tawpna ah mikang te vaihawmna pen lungkimlo takin sang uh hi. Kum1896 ciang British Parliament panin " Chin Hills Regulation Acts" gelh uh a, Zogam pen hih thukham zui in kawlgam ukpi ( Governor of Burma) in direct in uk hi.
Zogam ah vai hong hawm ciangun mipi’ deihna om lo in amau’ hoihsak danin hong gamta uh hi.Kum 1907 in mipi te deihna hi peuhmah lo mikang kumpi ten Zogam ah ukpi(feudal chief) sehtawm ziau uh hi.Amau vaihawmna a lamzan theih nangin ukpite’ tungah siah kaih theihna banah thuneihna pawlkhat piakbeh uh hi.


Tua bangin mipi te tungah siah leh tang kaihna kilawmlo takin a tam ciangin hih pen mikang te vaihawmna hang hi cih mipi ten mu uh ahihmanin mikang kumpi te tungah lungkim lo uh hi.Tuaman in Chin Hills Union Organization kici kipawlna 20th February 1928 in Hlingzung, Mindat Township ah hong kiphuankhia hi.Hih pen politics tawh kisai kipawlna amasa pen kici thei ding hi.Chin Hills Union kimuhkhopna masa pen Ware khua ah 29th September 1932 in kinei pah hi.Hih kimuhkhawmnah laisinna lam, cidamna lam, neek leh taak zonna lam leh adangte genkhawm uh hi.Zogam pana Mangkangte hawlkhiat ding leh suahtakna ngah ding a tup bulpi khat uh ahi hi.


Kum 1939 a sangnaupangte’ sandahpiah khit ciang suahtakna ngah nadinga hanciamna hong khang sem sem hi. Kawlgam sunga om minam kimte tawh kibat nangin Zomi ten pan hong la uh hi.Kipawlna a panmun leen kiteelthak te in gamkeek Mikang kumpi’ tungah ngetna pawlkhat bawl uh hi.Tuate :-
1. Zogam in mundang tawh kibangin ki-ukna lamah phattuamna a ngah nading.
2. Zogam ki-ukna pen Zomite’ deihna tawh kizui-a Thukhunpi bawl ding.
3. Pilna lam, cidamna lam leh sumzuak sumleinate ah khantoh theihna ding
4. Zogam pilna sanglam a man langa puahphat nang.
5. Biakna lama suahtak theih nang
6. Zogam lampi kizopna a manlang a bawl nang.
7. Zogam leh Zanggam suakta takin kikawm kizop theih nang.
8. Zomite mimam dangte tawh liangko kikima kizop theih nang.
9. Kawlgam in suahtakna a ngah ciangin Zogam in zong a kibanga a ngah pah nang.


Zomite ngetna pen 20 February 1938 ciangin kumpi ten genkhawmna hong nei uh hi.Tua kimuhkhawmna ah kumpi nasem mi 300 bang va kihel thei uh hi.Hong holim khit uciangin hih zomite’ ngetna pen piak theih a hih loh lam mikang kumpi in gen hi. Mikang kumpi in a piak ding sangsikin, hih kipawlna a bei nang hanciam lai hi. Makai teng zong gamvai (politics) a sep nawn loh nang un thupia zawsop hi. Chin Hills Union Organization makaite politics ah a kigawlh nawnloh nangun kumpi nasep lian khawng piak dingin na zawl uh hi.Ahizongin makai te tuabang na ut sam lo uh hi. Tua tak ciang kumpi in Chin Hills Union Organization pen kumpi’ phalloh kipawlna in ciamteh hi. Ahih hangin mipi-ten Mikangte’ vaihawmna a deihlohna uh nakpi takin Kanpalet ah lakkhia uh ahih manin kumpi Ulian te lauin taikhia uh hi.


Chin Hills Union Organization kumpi’ phalloh kipawlna hong hih takciang zomi politics makaite kumpi’n man hi.Tua huhau in kumpi nasem mi 36 ten a nasepna pan un tawpna lai pia uh hi.Tua khit December,13,1946 ciang mi nam tuam tuam leh kawlgam kilawmtakna a hoih zawk theih nang meeting om hi.Tua pan commission tuam tuam kibeh lap hi.A kum kik(1947) ciang Kawl leh zomi kilawmtakna, Chin Myanmar Friendship,Htilin ah March ni 4-6 sung kinei hi.


Kum 1947 a Aung San- Attlee Agreement a kigelh tak ciangin Khamtung gam zong a suahtakna hong pia baih zaw ding cih upna leh lametna tawh February 12,1947 in Genreral Aungsan leh mi nam makai ten Panglong,Shan state, ah agreement sign uh hi.Tua thukimna hang bek tawh 1948 kum January kha (4) ni in kawl mi te leh khamtung mite khempeuh pen mikang ten suahtakna pia uh hi.Mipi te’ lunggulhna om bangin Chin Hills Enquiry Commission member 3 omna 5th February 1948 in kiphuan hi.Hih commission in February 12-23,1948 sung mipi’ deihna(opinion poll) laakna nei uh hi.Tua pan in ki ukna thukhun bawl ding leh Ukpi(feudal king) compensation piak ding hoihsa uh hi.


Kawlgam in suahtakna a ngah khit 1949 kum-a ki-gelh Gambup Thukhunpi ah Parliament pen dei nih dawl tungnung leh nuainung om hi.Zomi te ading zong parliament dawl nih ah palai puak hong kuul ta hi.Gamke (state) dangte bangin ukpite leh khawk ukte’ teel palai puak ziau ding maw cih ngaihsutna hong om hi.Tua thu siangsak dingin Zomite kimtaka thu kikupkhopna Chin National Conference February 12-22,1948 sung kinei hi.Hih pen minam bup khawmpi a khatveina hi pah hi.Tua khawmpi a ni nihni-in Tedim pan a palai Pu Thang Khaw Kai(Tuithang Khua) in thu sunna nei hi.Ukpi leh khua uk te nautaangte tungah a kilawm a kituak lo ingamta uh hi ci hi.Siahdawnna, thaman om lo a kuli vanpuakna leh adangte hangin ki genthei hi.Tua ahihmanin ukpite’ ngeina tawh ki uk nawn lo in mipi’ deihna tawh ki uk ta ni ci hi. Tua a thusun pen Falam pana palai(Lailun khua) Pu Chun Mang leh Kanpalet pana palai Pu Thang Muang ten thukimpih mah mah pah uh hi. Tua a thusun thukimpihna mipi vote tawh a khensak uh ciangin mipi 5000 lak pan vote sagih bek in nial-a vote 4993 in thakhat thu-in lungkimpih ahih manin kikipsak pah hi.



Kikhopna a kibawl khit ciang thuvaihawm pawl in Ukpite a kibeisak manin liauna (compensation) dangka 500,000 pia pah uh hi. Tua dangka pen a zaa lianpen panin a zaa neupen dong 70,000; 20,000; 5000; 1000 leh 100 cih bangin seh hawmsak uh hi. Tua akipanin kum tampi a kithuak; ki-ukcipna, kigawtna leh Ukpite’ siahkaihna khut nuai pan kisuakta hi.Hih khawmpi pen zomite adingin a ciapteh tak mah mah khat hong suak hi.Zomi nam bup khawmpi masa ahih banah Gamkeekte’ hong guat kiukna beisaka mipi deihna tawh ki ukna ding kipat khiat na hi. October 1,1950 in Chin State thunei ten February 20 pen National Day a zat dingin kipsak uh hi.A kum kik February 20,1951 ciang Chin National Day masa pen Mindat khua ah ki lawm hi.Tua hunah Kawlgam Prime minister zong kihel thei in, aman’ President i’ lungdampihna lai(message) zong simkhia hi.President bek tham lo in state tuam tuam Minister ten zong lungdampihna lai khak uh hi.



CHIN eima’ min ahih loh lam ki thei mah leh a taka malakna tak tak kum1953 ciang om pan hi.Kawlgam pen i theihsa mah bangin kisuakta lo ahih manin ki pawlna khat peuh Biakna vai tawh a kisai khak hun zong om hi.S.T.Haugo makaihna tawh Chin State sunga nam lian zaw deuh teng min oua in Tedim, Falam leh Haka Baptist Association kum 1952 in na phuan uh hi.Tua Assocition thum te ki pawlkhawpna pen Minam kipawlna hong suak ahih manin Chin tangin ZOMI zat ding cih Sia S.T.Haugo in thusung hi.Tua pen Haka te khatin deihlo in ”Laimi” cih ding ut hi.Ahizongin Laimi i nam min a hih loh zia leh Zomi i hihzawk zia a hilhcian ciangin diksa ciat uh hi.Tua pan Zomi Baptist Convention kipsak uh hi.


March ni 5-7, 1953 sungin Thantlang Township huam sunga om Saikah ah Meeting kinei hi.Tua laiah mi 3000 paikhawm thei uh hi.Tua hunah minam min dingin Zomi kikip sak hi.Tua khit a kum 30 na 1983 ciang Thantlang ah khawmpi ki nei kika tualai ah ki ngaihsun kik hi.A hizongin palai 434 lak pan mi 424 ten Zomi mah hoihsa lai uh hi.Kum 1988 ciang Zomi official in recognised pan phing hi.Zomi National Congress zong Burma gam kumpi’ theihpih Political Party khat in sim pah uh hi.India gamah zong Zomi a kizatna sawt nai lua khollo hi.Kuki ci in na ki ciamteh masa zaw hi.Mizoram ah bel Lushai kizang masa hi.Ahizongin kum 1986 a state hong muh ciangun Mizo in hong laih uh a, tua in Mizoram sunga teeng Zosuan khempeuh huam hi.Manipur state sung Daizang khua ah kum 1971 in Zomi National Congress na kiphuan hi.Zomi pen kawlgam vaigamah minam min dingin kizangta hi.Minam vai a kipawlna a tamzaw ah Zomi ki zang ta hi.


Zosuan te Chin leh Kuki hi zen zen lo hi hang.Midangte’ hong theihna bek hi lel a, eima’ hihna tak tak hi lo hi. Hih kammal te i pau leh ham nangawn ah a om lo te ahi hi.Zosuan nam tuam tuam; Hakha, Matupi, Falam, Thado leh a dang dangte pau zatah Chin cih leh Kuki cih a khiatna(meaning) om lo hi.Tua ahih manin i nam min hi lo limlim hi.Pu ZO suan leh khak te i hih manin Zomi ihi hi.Bek tham lo in Zogam a teeng i hih manin Zomi hi lo thei lo hi hang.I ngaihsut ciangin CHIN pen minam min dinga i zat nawn loh i nusiatsa min khat hi ta hi.Tua ahihmanin i nusiat sa pen lunghimawh nawn lo in Zomi mah tawisang leh lamsang zaw ni.Chin pen Kawlgam sunga state khat hi lel a, Zomi in India gam leh Kawlgama Zosuan khempeuh huam hi cih phawk ni.I nam ni zong midang ten, Chin National Day (Chin Amyotha Nay) hiam “Chin Miphun Ni” a ci phial uzong in en Zomi Nam Ni(Zomi National Day) mah ci tang tang ni.

Tuesday, January 17, 2012

Award of the Insignia Commandeur - Aungsan Su Kyi

Pu Chin Sian Thang le Frence Ambassador ki mu a
NLD makai, Nu Aung San Su Kyi tawh zongh ki ho lim kkhawm uh hi.


15-1-2012 ni nitak lam mah in lungdamkoh biakpiakna ki nei a, ( thong tuak te muakna)
tua kikhop man cian gin aman khit ciang nitak 6:00 PM hun'n French (Piantit) kumpi gamdang vuanzi
pa Mr. ALain Juppe in French gam in ASSK pahtawina apiak uh French gam ading in a sang penpen
pahtawina ahi A Ward of the Insignia Commandeur in the Legion of Honor pahtawina
amau gam tangin Zangkong French (Piantit) Embassy ah piakna hong nei thei hi.

Hih hun ah, Mipi leh Zomi mimal 150 val kah in kihel thei hi. Zomite tangin ZNC President Pu Chin Sian Thang zong hong kisapna tawh kizui in kihel thei hi, ASSK in lengla French Foreign Minister pu tawh President Pu ki meltheihna hong bawlsak in tawl khat, amau hong ki holim thei uhi. Kiho sung in thu tampi kigenna sung ah, ko Zomi te 1917 kum kim pawlin Galpi masa hunlai, no gam ah force labor in ong pai ngei ung cih gen hi. Kimuhna tawh kisai in ASSK in lungdam thupulakna Piantit pau tawh gen kik hi.
---

Kam Lian
Secy, ZNC

Info Team
Zomi National Congress
16 January 2012

==============================


Pu Chin Sian Thang La Phuahte



1. *Lel dih aw Kap lel dih lai zang aw, pian gam lei leh ka Zo damtui aw,
keizong, keizong lel nuam lai veng ee;*
2. *Keizong, keizong leel nuam lai ing, Panlong apat Taungyi ah, UNO dong
leel to laivang ee.*


1. *Tang kahenkol thangta zawm aw, Zolun Alsi thang zawm aw;*
2. *Zolun Alsi tu bang asuan thangvan phesak kei hing ee.*


1. *Sin thu a pha ngai ing aw e, tong dam a nem a ngai ing ee;*
2. *Sin thupha leh I Zogam kuam ka ngaih man a tul hi’ing ee.*

Mipi in Pu Cin Sian Thang Aki phuah Zola Awkaih.

( a ) Guallel cinthu,thangtam lai ah Zogam zuapa sitni Cin Sian, Thang mah thang zaw e..

( b ) Sitni Cin Sian,Thang mah thangzaw zang kamkei sa'ng hang zaw e hang, zaw e gial zaw e..



(a) Z N C leh, N L D lung lai nahual na,pian gamlei ziin bangling e,gual in gen lua e..

( b ) Ziin bangling e,gual in genlua gam ading inzong zatam ten muang,zawng e muang zawng e...



( a ) Sesumthang leh,langlamlibang cingdinglai ah cinthupha tem,bang deih na lian e.

( b ) Kawlciang tawilo,dolaima ciang na suan suan a gam a ding in ban zal henkol,khai tam zua aw e...



( a ) A kum a sim,sawmnih cing ta zuatawh ma lo bang pang khawm leng tungsianmang in,awi ding muang veng e..

( b ) Tungsianmangin,awi ding muang veng lai zom tung mu van lai te tawh lung lai khau bang,hual khawm lai leng e..



( a ) Ka gam lung tup,tui bang tung aw U.N.O aw Daw Suh Kyi leh Sitni Cin Sian,Thang aw tuang ve aw.

( b ) Sian aw bat lei,bangphul nuam veng dota ngal khuai hang te bang a,mi lai sum lu pal a lak na hen luang za tam a tham na hi e.



( a ) Mar gam kuam a,ciin thang ki lel zua tawi Thang Lian Pau aw dam ve aw.

( b ) Zogam lei a,dota sangbang nang na not a tu in tui liim,nga bang siang pan e.



( a ) Zotavontawi,lungmuan na ding tungmu van lai ka phungpi lun Sian aw dai phui,gua bang hong hah aw.

( b ) Sian in gua bang,hong hah hen la zua thang leh tun,min lun tawh lung lai khuam bang,nang hong gel gel aw.



( a ) Gual in va bang,ka pil ci a pil ka hih leh nang bang pil,nang bang ciim lengh e.

( b ) Nang bang pil,nang bang ciim lengh a hang ka hih leh zong nang mah bang,kei zong hang lengh e..