Thursday, June 24, 2010

Zolai


by: Dr. Gin En Cin
---

– H. Gin En Cin, D.D.
Hih Magazine sungah suahsak dingin “Zolai” tawh kisai gelh
dinga nong nget manin kei nasep lianpi khat ahih manin ka angtang
mahmah hi.
“ZO” kici kammal pen kuama kam kikawm hi lo-in Zomite ei
le ei i kilawhna i minam min ahi hi. Midang khatpeuh in minam
dangte hong cihnate zang taleh midangte in ei hong cihna uh kammal hi a, en i zat ciangin
midangte kam akawm i hi hi, ei neihsa hi lo hi. Ei neihsa ahi lote i zat nadingah i zat khit
ciangin akipiakik ngeina hi a, piakik nawnlo a, mi’ neihsa amau neihsa banga, anei suakte
guta ahikeh mi gina loin kiciamteh hi. Tua ahih manin mi-a akawm nuam i mipihte in
akisap sung teng uh kawm taleh “Zo” cih kammal pen amau neihsa ahilam atheih uh
ciangin akawm pen uh piakikin amau neihsa ahi “Zo” mah adeih hun uh hong tung dinga
tua hun ciangin “Zo” mahah hong ciahkik ding uh hi.
Ei mi pawlkhatte leuleu in naupang
pauthei nailo bangin “Zomi” aci theilo
kineih uh a “Mizo” peuh ci uh hi. Ahang
in, mikawl peuh miIndia peuh aci leitung
buppi-ah kuamah om lo hi. Tua banga a lo
mite lakah Pasian in amau min amaan ci
nuam mi khatpeuh akhansak hun ciangin
“Zomi” mah acih nop hun uh hong tung ding
hi. Ahang in Pasian pen athumaan Pasian
hi a, lungsim maan le thutak adeih Pasian
ahi hi. Tua ahih manin amah abia mite in
zong thumaan a, anuntak ding uh Pasian in
deih hi. Pasian in Zomite amau min maan
neihkhawm ding hunta asak ciangin i omna
ciatah hih i min maan “Zomi” cih i
neikhawm ding hi. Tua hun ciangin Israelte
Greek kampau Israel le Jew kampau Israel
a om bangin i kampau kibang taktak
takei leh kampau bek a kilamdang Zomite i
hi ding hi.
“LAI” hih kammal zong kuama a
kikawm hi lo a, i pupite zat kammal kician
mahmah khat ahi hi. 1925 kum pawla Cope
in tu-a i zat Roman laimal tawh i lai hong
bawlsak laitakin i pupite in “ca” peuh
“lekha” peuh na ci loin “Lai” mah na ci pah
lian uh ahih manin kuama kampau kikawm
het lo Zomi tawh a piangkhawm kammal
mah hi pah hi.
Hih tawh i genkhawm dingin “SANG”
kici kammal zong eima kam lian a i pupite
in a neih hi a, thlawng, ahikeh skul cih banga
ci theiloh pipi Kawlte a, mikangte a peuh
kikawm hi lo hi. Tua ahih manin ei Zomite
in “Zomi” “Zolai” “Sang” i cih kammalte i
pupite in Zogam a pian tunga a nazat uh hi
a, i minam tawh a piangkhawmpah ahi hi.
Tua hi a i minam ciamtehna a thupi tampi a
omte lakah hih kammalte a kihel ahi hi. Tua
ahih manin ei Zomite goupi ahi hi. Hih
“Lai” le “Sang” zong i mipihte in mi a, a
kawm uh “Ca” “Lehkha” le Thlawng”
“Skul” a neite a piak kik uh cianga amau
ZOLAI
64 ZOMI SIAMSIN MAGAZINE [ Vol 2, 2008 ]
Lai LE pau
tawh i neihkhawm i neihgil pen “Sang”
“Lai”mah hong zang ding uh hi.
Hih atunga thute enpak le’ng Zomite
minam lian minampi khat i hihna hong lak
hi. Tua hangin i Zolai pen i minam zah a,
i it ding ahi hi. Zolai om kei leh i minam
ciamteh nading a thupi bang om ding hiam?
Zo Minam Ni nangawn kinei zolo a,
Zomite kiciamtehna Vaphual limbek omlai
hi. Tua ahih manin Zomi ka hi aci peuhmah
in Zolai sinloh phamawh a, theihloh
phamawh hi. Zolai i theihna bek tawh
Zomi i hihna kilak thei lai hi. Nang le na
minam na it leh Zolai na it kul a, Zolai na
it leh na theih ding kisam hi.
Tu-a i zat Zolai pen i neihzawh kum
90 val bang sawt ta hi. A masa-in Ni Sagih
Lai ci-in “a aw b ch” ci-in ni sagih sunga
theihtheih dingin hong kipantah a, 1925 kim
pawl ciangin tu-a i zat Roman laimal zangin
Cope Topa in a theihnop mahmah dingin
tuhuna sim thei, gelh thei ciang ahih nading
akisinte bangin Laibu hong bawlsak hi. Tua
pen “Ka dah mahmah. Ka pa a dah
mahmah… ci-a kipante ahi hi. Hih pen a
kisin ding laimal teng (glossary) teng kisin
masa a, tua khit ciangin alaigual a thunei
dinga kisin pan laisinzia ahi hi.
Tu hunin pawlkhatte in ciamnuihna
peuhin zanga ka pa ha a na, pha ka sa, La
ka sa, ci-in Cope in na gelh lawmlawm a,
ci-in mawhsak kha thei hi hang. Hihbang
kamvuicing a thu kihual dinga Zokampau
lo khat in a gualh hunlai-in haksa sa-in a
khua-ulsa kai mun mahmah ding hi.
Bangbang ahi zong ama hong bawlsak lai
pen gelhthei, simthei cianga zat dingin tua
sanga theihnop zaw le tua sanga hoihzaw
lai sinna omthei lo hi.
Ahi zongin Cope kammal zat pawlkhat
le sin dinga abawl pawlkhatte Mangkang
gama zat ding ahoih tampi om a, ei gama
naupangte in theih haksa uh hi. (gt. Vukkhal
tawh kimawlna, Sik meicihna tangthu etc....)
Tua banah laisinzia zong a khuahun zui-in
kilaih a, i gam i lei-a thupiang zong
kilamdang ta ahih manin puahloh phamawh
ta hi. 1972 kum ciangin Tedim gam sunga
sanglam pilna neite le kumpi lam tavuan
neite kopin Zolai simbu kipuahpha hi. Cope
zatsa tangthute Zomite ading akizang thei
teng le laibute sunga naupangte lungsim a
zoding, naupangte tungah ngaihsutna hoih
a piathei ding (moral lesson) hoih nei
pawlkhat zong kizang lai hi.
Tanlang Laibu sunga ABC laimalte-a
kipan laimal om khempeuh a malmalin
naupangte in a zattheih ding khiatna nei
kammalte kiguang hi. Laimung khat le aw
a suaksak nih ciang kisinsak hi. Tankhat
laibu sungah laimungte le aw a suaksak
thum ciang sin dingin kiguang a, laimal
gawm khempeuh Tanlang le Tankhat sungah
a kimin kisinsak hi. Ahi zongin Tankhat
laibu a tawpna lamah thuhoih pawlkhat
kisinsak a, Tannih laibu sungah tangthu tom
nono naupangte ciamteh theih ding le a
zuihpah theih ding uh thute kiguang hi.
Tanthum le Tanli laibute sungah Zomite
tangthute le Zomite theih ding a kilawm
thupite kisinsak hi.
Tua tangthute tung tawnin naupangte in
Zomi itzia ding le Zolai itzia ding thei uh hi.
Tua huna kipanin Zolai tawh lai kigelh ciat
hi. Biakna lam thu kizakna zong a tuamtuam
kihawm ciat hi. Ahi zongin laigelhzia kibang
kim lo hi. Pawlkhatte in amal malin gelh a,
pawkhatte in ama pau bangbangin kinai sakin
gelh hi. Lai ngeina kician nei nailo i hih
ZOMI SIAMSIN MAGAZINE [ Vol 2, 2008 ] 65
Lai LE pau .
manin nang akhial, nang amaan kici thei lo
hi. 1972 pan 2000 hun ciangciang tua bangin
Zolai kigelh ciat phot hi.
Kum 2000 khit ciangin computer hun
hong hita a, laigelhna le limsuaihna
khawng baih mahmah hi. Tua hun ciangin
mi khempeuh in laigelh ding kilawp ciat
hi. Ahi zongin mi theih dinga Zolai
maantaka gelhding a haksat lam kiphawk
ciat hi. Tua hun pen ei Zomite adingin lai
lamah i mit kihon hun cileng maanpen kha
ding hi. Pawlkhatte leuleu in ama thu-in
Zolai puah sawmin Cope in Zolai a kihel
lo laimalte a cih “f,
j, q, r, x, y, nangawn
Zolai suahsak
sawmin hanciam
leuleu uh hi.
Geelgeelin gelhgelh uh hi. Ahi zong a
geelte nangawn in a simkik uh ciangin
simthei nawnlo thei uh hi. Tua banga
hanciamna neite Zolai hoihsak nuam ahih
manin phathuai mahmah hi.
Pawlkhatte in Kawllai banga a aw bawl
sawmin hih i zat laimalte mah zangin a aw
ding geel leuleu uh hi. Hih pen kei muhnaah
Cope in Zolaimal abawl lai-in Kawl
laimal na zang leh buaipih kul loin Kawllai
bangin a-uun, a-eu kibawl thei pah dingin
ka um hi. Ahi zongin tu-a i zat Zolaimal
pen Roman-te a i zat ahih manin ei deih
bangin a aw bawlna-in kizang thei lo ding
hi. Kizang thei hileh Cope in na zang pah
kha ding hi. Tua hi-a a piang thei lopi ding
khat a hanciam i hih khak leh i hun, i sum, i
thatang beite pammaih hi.
Zolai puahphat theih nading bulphuha
zum hong ZCLS te in a siam tawpun Zolai
na puah uh hi. 1986 kumin ZCLS Secretary
sem masa Rev P. Thuam Thang
makaihna tawh tua huna Biakna lam
thukizakna Endikpite Tedim ah kisutuahin
thu kikupna (seminer) kinei hi. Tua munah
Zolai gelh cianga ka buaina khempeuh laiin
gelhkhia-in seminer paper ka puak hi.
Tua kei buaina tampite tung tawnin laimal
zatzia ding tampitak kipuahpha hi. Tua
munah kikupnate a tampen in Cope laimal
gawmzia i zatsate pai tuan loin a kitelzaw
in bangci puahto ding cih kibulphuh ahi hi.
A telhaklua mahmah a kitheikhial dingte a
kitheihpah lianlian nadingin laimal tuam
neihsak ding cih loh puah theih nading
dang om thei
lo hi.
2000 May kha
ciangin Presbyterian-
te makaihna
tawh Tedim ah seminer kinei a, tua hunin
zong hih 1986 kuma buaina teng le a
hoihzaw a kimuh beh teng kikumnawi
leuleu in, nakpi-in Zolai hoih tuam hi. 2000
kum sung mahin ZCLS-te makaihna mah
tawh Leipi biakinnah biakna lam laigelh
teng seminer kinei leuleu hi. Tua hunah
zong a masa-a kikup teng banah muhbeh
omlaite kikup beh lai hi. 2003 January
ciangin Yangon Zomi Momnote le Rev. Dr.
Chin Khua Khai kipawl khawmin seminer
mah kinei leuleu a, tuate laibu-in bawlin
Zolai Endikte khutlet ci-in laibu-in
kisuaksak hi.
Hih hun ciangciang i Zolai
malgawmzia tampitak kiphattuampih a, i
laigelhte zong simnop zaw-in a khiatna
teltakin kithei thei zaw hi. Mailam ah i Zolai
i puah nading kei ngaihsutna-ah a laimal
mahmah a tuamin neisak a amal khat in
khiatna atuam a nei honpi khat i neihsak
ding hoihin ka um hi.
Nang le na minam na it leh
Zolai na it kul a, Zolai na it
leh na theih ding kisam hi
66 ZOMI SIAMSIN MAGAZINE [ Vol 2, 2008 ]
Lai LE pau
Banghang hiam cih leh Zolai malkhat
in khiatna khat bek nei loin tampi nei hi.
Amal kibang veve mah a aw tawm kikhel
leh a khiatna a tuampi khat suak hi. A
khiatna zui-in a mal tuam vive neisak ni
cile’ng lah i lawhna a aw nangawn
kibanglo lai ding ahih manin i bawl hangin
kizangtang thei peuhmah lo ding hi. Tua
ahih manin leitung bupa kizangtang
Manglai mah bangin a mal khat in khiatna
khat a nei pahpah pawlkhat nei le’ng a, tua
i zatsa banga i zatsuak ding lah haksa sa
kei le’ng hoihpen leh kilawm hi.
Gtn. Cope in i tenna inn agelh ciangin
“inn” ci-in “n” nih a zat pen nuamtuam
mahmah hi.
Laimal khatbek a aw kibang a khiatna
kilamdang khat “tu” en pak le’ng. “Tu”
bekbek in khiatna 9 nei a, a aw kibang 2 in
khiatna 2 mah nei-in; a aw kibang 4 in
khiatna 4 mah nei-in, aw kibang 3 mah in
khiatna 3 mah na nei a, a vekpi-in “tu”
bekbekin khiatna 9 nei hi.
1. “Tu” (sit) - hiah tu inla pau kei in.
2. “Tu” (Sugar cane) - hih kawltu “tu”
tu laivah ahi hi.
3. “Tu” (sheep) - “tuu” khawi-a tuumul
puan a nei hi = “tuu.”
4. “Tu” (land) - vanleng a “tu” hi.
5. “Tu” - thallam cilsiat eima tung “tu”.
6. “Tu” (hoe) - “tu” in lo kikho hi.
7. “Tu” (sheves) - buhvui zut a, a “tu”
a khol hi.
8. “Tu” (grand child) - ka pu’ “tu” ka
hi hi.
9. “Tu” (now) - “Tu” mahmahin inn
ka tung hi.
Hihte khempeuh amal a bawl ding
haksa mahmah ding hi. Ahi zongin
pawlkhat laimal khat khiatna khat nei
honkhat nei thei le’ng Manglai bangin Zolai
zong tellah nading om lo hi. Hih a nuai-a
bangin laimal khat khiatna khat neihsak
dingin i zatsa pawlkhat kong suaksak hi.
1. gou = (inherit) = Damsunga neihgil,
lamgilte pate-a tate in a luah
tohtohte,
2. gamh = (heir) =A neite inngamh a, a
neiding omlo midang khat in a luahte
3. meii = (cloud) = vana kai tui malneute
4. lamh = (placeta) = nau suah cianga,
a nungzui pen
5. sangh = (glean) = An lak khit a
kinusiate
6. tanh = (share) = Ei adinga i satanh
tuam pen
7. paii = (conceive) = Nau paii, gai.
8. cingh = (generous) = Neih bangbang
phaltaka piakhia nuam.
9. gongh = (throat) = Gawl anglam
pang.
10. tangh = (chickenpork) = vun natna
nam khat.
11. aam = (jealous) = Hihna
peuhpeuhah deihsak lua
12. lei = (tongue) = Kam sunga lei
13. lii = Lo lai-a a mawkpo ankungte
14. aa = his = Ama neihsa
15. taa = their’s = Amaute neihsa.
Hih a tunga bangin amalin bawlle’ng
sim khialh nading tampi phatuam dinga, a
khiatna kitelpah lianlian ding hi. Tua banah
a gualhzia siam peuhle’ng Zokam theih
ZOMI SIAMSIN MAGAZINE [ Vol 2, 2008 ] 67
Lai LE pau .
khialh ding om lo a, a khial dingin simle’ng,
amaan khat beek om lo hi. Zolai na sim
ciangin a khiatna nei dingin sim in. Manglai
zong limtakin etsak le’ng a aw suak hetlo
laimung tampi om hi.
Mailam ah Zomite le Zolai omzia
ding kei muhna ah :
Hun khat ciangin i Zolai malgawm
kibang dinga tua hun ciangin Manglai computer
tawh i gelh cianga, a khialte a nuai
asan-a a git bangin kigit ding hi. Tua ciangin
nang laigelh maan, kei a maan kei cih bang
om nawnlo ding hi.
Hun khat ciangin “Zo” cih min
neikhawm ding hanga, midangte kam i
kawmte i piak kik hun hong tung ding hi.
“Ciimnuai” le “Lai” i cihcihte toi lua sa-in i
nunglam i etkik ciat hun hong tung dinga,
tua hun ciangin “Zo” mahah i kituah kik
ding hi. Tua hun ciangin “Mizo” a kicite in
zong a min uh amaanin lothei ta ding uh hi.
Paite in a min uh guallelhna min sangin “Zo”
deihzaw ding uh a, Gangte in Gawngmual
khua-a galvil-a a omlai uh a min sangin “Zo”
deihzaw in Simte in simgam ngallak-a a
omna uh min sangin “Zo” deihzaw-in,
Hmarte in zong Sim le Zo kikal malnote
laka, a ten lai uh min a puakden uh sangin
“Zo” mah deihzaw ta ding uh hi. Thahdote
in zong amau pupi’ min guak minam mina
neih sangin Zomi khempeuh minpi “Zo”
mah a telzawk hun hong tung ding hi.
Hih amau omna min a kilote in omna
munmin peuh sangin i pupite in i minam
mina a zat uh Zomi mah ahihna kithei ta
ding hi. Zomi khempeuh in ei min ciatmah
ahi “Zo” thupisakin i min i nei khawm dinga
i omna peuhpeuh ah i minam le i ngeina
lenkipin i biak Pasian in minam lian khatin
hong koihin ama sungah nuam i sa khawm
ding hi. Lushei kampau Zomite, Hakha
kampau Zomite, Falam kampau Zomite,
Tedim kampau Zomite cih bangin i minam
min i neikhawm ta ding hi. Ngaklah huai
sam ei!!!
--

H. Gin En Cin in TBA khutnuai-ah kum
5 sung Khangham Zolai thei lote hilhna ah
Thukhungpi a sep sungin Tedim gam
Tonzang gam khua khempeuh phialah
Khanghamte Zolai laihilhna sang phuan hi.
Tua kum 5 sungin lai gelhthei, simthei ciang
mi 1000 theihna laipi pia hi. Zogam a Press
om masapen Tedim a, Cope Memorial Press
ah kum 4 sung manager sem hi. 1972 Zolai
kipuah phat tunga kipan hih lai agelh dong
kum 34 val Tedim gam Tonzang gam Zolai
sang khempeuh adingin Laisimbu kitasam
sak loin ngahsak den hi. Christian Biakna
Labu kipuahphatna khempeuh ah kihel kim
hi. Pasian huhna-in Laisiangtho NIV panin
ZIV suaksak hi. Laisiangtho thak le pilna
laibute kici bu 5 teng Mangkam le Zokamin
etton (Diglot) theih dingin suaksak hi.
Zogam sungah lawki bei nading
ngimna tawh Harvest Camp Ministry phuan
a, Director sem hi. Kum 10 sungin khua 7
ah lawki beina mualsuang phut hi. Hih teng
le a hanciamna tuamtuamte hangin Pasian
in tawisanga Bethel Bible College, Tedim
in 2005 December14 ni-in B.C. Min. degree
pia hi. Hihte khempeuh baanah a khan
kum 70 a phakkhit ciangin Pasian in
lamsang lailai a, International College of
Bible Theology - Sikeston, Missouri, USA,
le Reaching the World Bible College,
Yangon-te in 2006 Feb 25 ni-in Doctor of
Divinity degree pia uh hi.

Sillum Kulh (Shalom Kut)


SIALLUM KULH tangthu:


Siallum Kulh koi lai ah om?
Siallum kulh pen, Tulaitak 'Sihzang Kual' icih Khuasak khuaa kiang, Voklak Khua gei ah om hi.


Siallum kulh bang hang in min nei in min ngah hiam?
Siallum kulh i cih pen Zomite le Mangkangte akido atawpna le anasia pen, si le nai atam luanna pen kidona mun ahi hi. Siallum kulh pen tulai takin zong om lai hi. Amun pen Voklak khua gei hi-in, nidang lai bang mahin gamuk-kumpi in hong puah sak den lai hi.


1887 kum March kha in Mangkang kumpi nasem, galkap bu Captain Wright ong kuan a; Amaha pen Ki-ukna leh gal-gelna Strategy lam le galdona lam thuneihna hong ngah tak ciangin, Zogam sung a om ukpite tawh kilemna bawl dingin ong pai ahi hi. Kawlpi (Kalay Myo) a tung ciang in, Zogam Ukpi te tawh kimu thu suntuah na nei ding in Kawlpi ah na sam suk hi. Ukpi te’n amuan tangmi (palai) nga na tel a, tua teng tawh kimuhna na nei uh hi.

Tua mimuan palai te a nuai a teng a hi hihi-

Pu Thuam Son Leader
Pu Hang Kip
Pu On Kham
Pu Pau Thang
Pu Hong Son-te na sawl hi.

Captain Wright in Ukpite mai-et nadingin 'sil' van nam nga ong keng hi.
Zampi 5,
Zanpuan 5,
Siksanbel 5
le Puanten 120 te na pia uh hi.

Captain pa in mai-etna a piak khit teh tangmi (palai) teng kiangah hi bangin na gen hi.

“Tu-in Kawlgam buppi pen, Victoria Kumpinu’ khutnuai ah omta hi. Tua ahih ciangin Kawlpi le Zogam buppi zong ko khutnuai ah a om hita hi. Tuamanin koma theihpih ahi ukpi Phah Kyai cih bangbang na mang un, athu na man kei uh leh ka galkapte hong paito sakin hong man sak ding hi ung. Tun Gunkhawm saklam le Kalagam dong atung ding lampi zikna dingin nasem ding le annek dingte kicing takin na vaihawm kul ding hi”

ci-in thu na pia hi. Tuatak ciangin tangmite in bangmah hunin hih mangkangte Zogam ah hong pai ding pen kingaih sun zolo hi ci-in nasia takin na nial uh hi. Captain pa in zong tangmi apai teng alauh theih nadingin phek tong 9 khat thautawh kapvang sak gawpin lauthawnna na nei hi. “Captain pa thugen pen thuhoih hi lo hi ci-in limtak ngaihsun ding hi hang. Bangmah hunin mangkangte Zogam ah paito sak lo ding hi hang” ci -in thukimna na nei in, “hong paitoh ma un Kawlpi ah dosuk ni” ci-in galkap tul khata (1,000) tawh na kuansuk uh hi. Tua akipan Zomite le Mangkangte galdo kipan toto
a, atawpna-ah Siallum galdona dong na hito hi. Kawlpi ah va dosukin lel uh hi.

Tua pan in,
Tulsuk kidona,

Zuu hawm mual kidona,

Phatzang mual kidona,

Leisan mual kidona,

Hankhang lei zikna kidona,

Nilum mual kidona cih dan in kidona aong na se to semsem hi. Hibang-in gal hong lelh
tohtoh ciangin Tedim uksung a om ahi,

Sukte,
Sihzang,
Falam gambup kigawm galkap 2,000 tawh Mangkangte do dingin Buanman khua-ah na
kituntuah uh hi. Tua banga mi tampi omkhawm Thangmual pan amuh ciangin Mangkangte'n
thaupi tawh Buanman khua na kap a, Pu Thah Mang’ inn kha-in meikuangpi le matlesatin akap uh ciang Falam le Tedim lam pan galkapte lungkia in inn lam zuankik uh hi. Tua hunin Falam, Tedim le Sihzang makaite’n “tu'n Mangkangte’ galvante hoih thei lua
ahih manin hi bang tawh zo thei lo ding i hih teh i omna ciatah ciahin i omna
ciat pan simdo leng zo thei ding hi hang” ci-in thukimna nei uh hi.


Tua banga hong kikhen khiatteh Tuah Nuam nam pan makai in do veve dingin Kulh hong bawlin hong kipan hi.

Sillum Kulh a nasiat zia

Kulhpen alian 2 bawlin sak le khangah kikhen hi. Asaklam kulh pen kulhpi ci-in, inn saupi hi a, akhumvum le apang vive pen thautang pailet theihzawh loh dingin singluang le singpek sah mahmah tawh sin bikbek uh hi. Tua mun pan nisuahna lamah guam khat om a, tua dong zong singpek sah le singluang tawh sin sitset hi. Kulhpi a pualam kaih 5, kaih 6 na panin gua-so pi 3 asau dawhlai hi. Anuai lam kulh pen Nupi kulh kici in pi 9 kimkot bang lian a, kulhban tawh guam dong akipai thei dingin kibawl hi. Thautang pailet zawh loh nadingin singluang le singpek sah mah tawh uum khin hi. Kulhpi le Nupi kulh kikal kihawh theih nadingin kulhban om veve in, tua sungah kulhneu zawdeuh kulhpeng om sawnsawn in, Tual phuuisam Pu En Kam te innkuan in ngak sak hi. Galvil Dum kulh zong bawl hi.

Galnang ding akigin lai-in,
Limkhaite’n “i galhiam kibang lo ahih manin zozo kei ni” ci-in na nial uh hi.

Khuasak le Thuklaite pen gamsungah bu khin a, kimu thei vet lo ahih manin kihel thei lo hi. Midang a panpih thei ding om zo tuaklo ahi hangin, galdo veve ding vaihawm a, a sisate phuu lakna zong hi lel ding hi ci-in khawlbawl lo-in kulh puahthuah hi.
Tua thu mangkangte’n a zak ciang Buanmante kiangah hi bangin lai khak hi. “Kilempih u le naute aw, ko na gam uh siasak ding hong pai ka hi kei uh hi. Kilemna thu kikum dingin Thuklai ah hong pai un.

"Ko pen Mual tung gam vil dinga, hong pai lel bek hi ung” na ci hi.

Hih thu pen Siallum pan galnang ding a makaite’n a nuai-a bangin nana dawngkik hi.

“Ko pen bangmah hunin kiniamkhiat lo ding hi ung” cih zasak hi.


Mangkangte in “Note kiniamkhiatin hong tum lo takpi ding na hih uh leh 1889 May kha ni 4 ni hong simkham Zomite pen i pu i pa hun laipek pan kipan in lungkia baih minam
kihi lo hi. Nana kiging un” cih thu a zasakkik hi.

Siallum lam panin zong “Hoih mahmah hi a manlangin hong pai un, Note si le nai suak dingin a manlangin hong kap nuam ung” ci-in dawngkik in galnang ding kulhte pen puahthuah kikkik uh hi.

Mangkang galkap lam pan, Gurkha le Panjab galkap 100,
mangkang mi (New Fork Regiment ) te 60,

akigawm 160 pha in,

Ko Kyaw Thwe in lam lak a, Thuklai pan Buanman, Mualsan, Nuumpi, Naluun, Taikhe, Taitan Minsii tawnin Siallum dong na paipih hi.

Galhang Pu Vum Mang in a makaipi penpen kong kaplup khit teh kaphuan ding hi hang ci-in kivaikhak khol uh hi. Aw akizathei ding mun a tun' uh teh lamhilh kamphen ahi Ko Kyaw Thwe in ngaih takin “Kong it mahmah u le naute aw, hong kap hetkei un kiniam khiatin hong lut zaw un” ci-in awng hi. Galkap ding dan akivaikhak kholhsa om
bangin Pu Vum Mang le Pu Thang Hau te thakhat thu-in kulh pua-ah leng a, galte kap pah hi. Amasa pen mangkangte 2 puk vilvel pah hi. Zingsang nai 10 hun hi a, Tual Phuuisam Pu En Kam in galzawh nading a ui gawl atin, lawi zong go a, asa zong min man nai lo-in Mangkang galkapte tungto pah uh ahih manin kikap pah uh hi. Tua Siallum kulhah akidote’ sungah mangkangte khut nuai a om ahi Gurkhate pen hangsan lua
mahmah uh hi. Nitak lam atun ciangin tua Gurkhate’n nasia takin dogawp uh ahih manin Kulhpi le Nupi kulhte suplam manawh hi. Ahih hangin khe langkhat hoih lo-in, lam paithei mello ahi Pu Huat Thang in tutphah tung tukawm sa-in galte aban banin kap
ziahziah hi. Tua hun lai Pu Thut Khup’ tu Pu Huat Thang in mangkang Captain khat kap tuk hi. Tua ciangin Gurkha gakkapte’n amau tuithawl a apuak uh zu (rum) kitulhin am pilpial, hangsan takin sim gawpin zo deuhdeuh hi. Siallum kulh kidona pen zinglam nai 10:00 pan akipat uh pen khawl vet lo-in nitak lam nai 4:00 pawlin kulh pen Mangkangte khut sungah a tung suak hi.


Mangkangte’ thu ciaptehna-ah:
Zomi 29 le Mangkang lam pan 36 si hi, ci-in kiciamteh hi. Zomite pen i pu i pa' hun lai pek pan kipanin lungkiabaih minam kihi lo hi.
--

ZOMI SIAMSIN MAGAZINE [ Vol 2, 2008 ] 11