Thursday, June 24, 2010

Sillum Kulh (Shalom Kut)


SIALLUM KULH tangthu:


Siallum Kulh koi lai ah om?
Siallum kulh pen, Tulaitak 'Sihzang Kual' icih Khuasak khuaa kiang, Voklak Khua gei ah om hi.


Siallum kulh bang hang in min nei in min ngah hiam?
Siallum kulh i cih pen Zomite le Mangkangte akido atawpna le anasia pen, si le nai atam luanna pen kidona mun ahi hi. Siallum kulh pen tulai takin zong om lai hi. Amun pen Voklak khua gei hi-in, nidang lai bang mahin gamuk-kumpi in hong puah sak den lai hi.


1887 kum March kha in Mangkang kumpi nasem, galkap bu Captain Wright ong kuan a; Amaha pen Ki-ukna leh gal-gelna Strategy lam le galdona lam thuneihna hong ngah tak ciangin, Zogam sung a om ukpite tawh kilemna bawl dingin ong pai ahi hi. Kawlpi (Kalay Myo) a tung ciang in, Zogam Ukpi te tawh kimu thu suntuah na nei ding in Kawlpi ah na sam suk hi. Ukpi te’n amuan tangmi (palai) nga na tel a, tua teng tawh kimuhna na nei uh hi.

Tua mimuan palai te a nuai a teng a hi hihi-

Pu Thuam Son Leader
Pu Hang Kip
Pu On Kham
Pu Pau Thang
Pu Hong Son-te na sawl hi.

Captain Wright in Ukpite mai-et nadingin 'sil' van nam nga ong keng hi.
Zampi 5,
Zanpuan 5,
Siksanbel 5
le Puanten 120 te na pia uh hi.

Captain pa in mai-etna a piak khit teh tangmi (palai) teng kiangah hi bangin na gen hi.

“Tu-in Kawlgam buppi pen, Victoria Kumpinu’ khutnuai ah omta hi. Tua ahih ciangin Kawlpi le Zogam buppi zong ko khutnuai ah a om hita hi. Tuamanin koma theihpih ahi ukpi Phah Kyai cih bangbang na mang un, athu na man kei uh leh ka galkapte hong paito sakin hong man sak ding hi ung. Tun Gunkhawm saklam le Kalagam dong atung ding lampi zikna dingin nasem ding le annek dingte kicing takin na vaihawm kul ding hi”

ci-in thu na pia hi. Tuatak ciangin tangmite in bangmah hunin hih mangkangte Zogam ah hong pai ding pen kingaih sun zolo hi ci-in nasia takin na nial uh hi. Captain pa in zong tangmi apai teng alauh theih nadingin phek tong 9 khat thautawh kapvang sak gawpin lauthawnna na nei hi. “Captain pa thugen pen thuhoih hi lo hi ci-in limtak ngaihsun ding hi hang. Bangmah hunin mangkangte Zogam ah paito sak lo ding hi hang” ci -in thukimna na nei in, “hong paitoh ma un Kawlpi ah dosuk ni” ci-in galkap tul khata (1,000) tawh na kuansuk uh hi. Tua akipan Zomite le Mangkangte galdo kipan toto
a, atawpna-ah Siallum galdona dong na hito hi. Kawlpi ah va dosukin lel uh hi.

Tua pan in,
Tulsuk kidona,

Zuu hawm mual kidona,

Phatzang mual kidona,

Leisan mual kidona,

Hankhang lei zikna kidona,

Nilum mual kidona cih dan in kidona aong na se to semsem hi. Hibang-in gal hong lelh
tohtoh ciangin Tedim uksung a om ahi,

Sukte,
Sihzang,
Falam gambup kigawm galkap 2,000 tawh Mangkangte do dingin Buanman khua-ah na
kituntuah uh hi. Tua banga mi tampi omkhawm Thangmual pan amuh ciangin Mangkangte'n
thaupi tawh Buanman khua na kap a, Pu Thah Mang’ inn kha-in meikuangpi le matlesatin akap uh ciang Falam le Tedim lam pan galkapte lungkia in inn lam zuankik uh hi. Tua hunin Falam, Tedim le Sihzang makaite’n “tu'n Mangkangte’ galvante hoih thei lua
ahih manin hi bang tawh zo thei lo ding i hih teh i omna ciatah ciahin i omna
ciat pan simdo leng zo thei ding hi hang” ci-in thukimna nei uh hi.


Tua banga hong kikhen khiatteh Tuah Nuam nam pan makai in do veve dingin Kulh hong bawlin hong kipan hi.

Sillum Kulh a nasiat zia

Kulhpen alian 2 bawlin sak le khangah kikhen hi. Asaklam kulh pen kulhpi ci-in, inn saupi hi a, akhumvum le apang vive pen thautang pailet theihzawh loh dingin singluang le singpek sah mahmah tawh sin bikbek uh hi. Tua mun pan nisuahna lamah guam khat om a, tua dong zong singpek sah le singluang tawh sin sitset hi. Kulhpi a pualam kaih 5, kaih 6 na panin gua-so pi 3 asau dawhlai hi. Anuai lam kulh pen Nupi kulh kici in pi 9 kimkot bang lian a, kulhban tawh guam dong akipai thei dingin kibawl hi. Thautang pailet zawh loh nadingin singluang le singpek sah mah tawh uum khin hi. Kulhpi le Nupi kulh kikal kihawh theih nadingin kulhban om veve in, tua sungah kulhneu zawdeuh kulhpeng om sawnsawn in, Tual phuuisam Pu En Kam te innkuan in ngak sak hi. Galvil Dum kulh zong bawl hi.

Galnang ding akigin lai-in,
Limkhaite’n “i galhiam kibang lo ahih manin zozo kei ni” ci-in na nial uh hi.

Khuasak le Thuklaite pen gamsungah bu khin a, kimu thei vet lo ahih manin kihel thei lo hi. Midang a panpih thei ding om zo tuaklo ahi hangin, galdo veve ding vaihawm a, a sisate phuu lakna zong hi lel ding hi ci-in khawlbawl lo-in kulh puahthuah hi.
Tua thu mangkangte’n a zak ciang Buanmante kiangah hi bangin lai khak hi. “Kilempih u le naute aw, ko na gam uh siasak ding hong pai ka hi kei uh hi. Kilemna thu kikum dingin Thuklai ah hong pai un.

"Ko pen Mual tung gam vil dinga, hong pai lel bek hi ung” na ci hi.

Hih thu pen Siallum pan galnang ding a makaite’n a nuai-a bangin nana dawngkik hi.

“Ko pen bangmah hunin kiniamkhiat lo ding hi ung” cih zasak hi.


Mangkangte in “Note kiniamkhiatin hong tum lo takpi ding na hih uh leh 1889 May kha ni 4 ni hong simkham Zomite pen i pu i pa hun laipek pan kipan in lungkia baih minam
kihi lo hi. Nana kiging un” cih thu a zasakkik hi.

Siallum lam panin zong “Hoih mahmah hi a manlangin hong pai un, Note si le nai suak dingin a manlangin hong kap nuam ung” ci-in dawngkik in galnang ding kulhte pen puahthuah kikkik uh hi.

Mangkang galkap lam pan, Gurkha le Panjab galkap 100,
mangkang mi (New Fork Regiment ) te 60,

akigawm 160 pha in,

Ko Kyaw Thwe in lam lak a, Thuklai pan Buanman, Mualsan, Nuumpi, Naluun, Taikhe, Taitan Minsii tawnin Siallum dong na paipih hi.

Galhang Pu Vum Mang in a makaipi penpen kong kaplup khit teh kaphuan ding hi hang ci-in kivaikhak khol uh hi. Aw akizathei ding mun a tun' uh teh lamhilh kamphen ahi Ko Kyaw Thwe in ngaih takin “Kong it mahmah u le naute aw, hong kap hetkei un kiniam khiatin hong lut zaw un” ci-in awng hi. Galkap ding dan akivaikhak kholhsa om
bangin Pu Vum Mang le Pu Thang Hau te thakhat thu-in kulh pua-ah leng a, galte kap pah hi. Amasa pen mangkangte 2 puk vilvel pah hi. Zingsang nai 10 hun hi a, Tual Phuuisam Pu En Kam in galzawh nading a ui gawl atin, lawi zong go a, asa zong min man nai lo-in Mangkang galkapte tungto pah uh ahih manin kikap pah uh hi. Tua Siallum kulhah akidote’ sungah mangkangte khut nuai a om ahi Gurkhate pen hangsan lua
mahmah uh hi. Nitak lam atun ciangin tua Gurkhate’n nasia takin dogawp uh ahih manin Kulhpi le Nupi kulhte suplam manawh hi. Ahih hangin khe langkhat hoih lo-in, lam paithei mello ahi Pu Huat Thang in tutphah tung tukawm sa-in galte aban banin kap
ziahziah hi. Tua hun lai Pu Thut Khup’ tu Pu Huat Thang in mangkang Captain khat kap tuk hi. Tua ciangin Gurkha gakkapte’n amau tuithawl a apuak uh zu (rum) kitulhin am pilpial, hangsan takin sim gawpin zo deuhdeuh hi. Siallum kulh kidona pen zinglam nai 10:00 pan akipat uh pen khawl vet lo-in nitak lam nai 4:00 pawlin kulh pen Mangkangte khut sungah a tung suak hi.


Mangkangte’ thu ciaptehna-ah:
Zomi 29 le Mangkang lam pan 36 si hi, ci-in kiciamteh hi. Zomite pen i pu i pa' hun lai pek pan kipanin lungkiabaih minam kihi lo hi.
--

ZOMI SIAMSIN MAGAZINE [ Vol 2, 2008 ] 11