Monday, August 17, 2009

Zomi le Pasian-I

by; Cope Suan Pau


Zomi le Pasian

Ngeina le Biakna Atomno Etkakna



I. Thupatna



2. Zomite’ Pasian koi pan hong piang khia ahitam?

Zomite’ Pasian pen Christian missionary sangmangte’ hong puak hong ken’ Christian God Deus pen mah maw? (European Christian God pen Deus kici a, Jesuit te in tua min zang phadeuh uh hi).Ahih kei a le amau’ tanglai ngeina animism sung a, a up uh tanglai Pasian pen hi zaw hiam? Tua ahih leh Zomite’ tangthu mythology sung a Pasian pen bang acihnopna ahitam? Pasian cih min pen asiangtho Pa cihnopna ahihleh Nusian cih bang khawng aom thei diam? (Nusian cih pen ciamnuihna hi loin Greco-Roman te’ goddess te pawl cihnopna hi.) Missionary sangmangte in bang hang in amau’ Christian God pen Zomite’ Pasian tawh akibang in lek- transliterate ahi tam? Tua hun laitak in Zomite in a Pasian uh bia thei khin ta ahi maw le? Zinmang khawng, Zinleeng khwng, Khuazing khawng te hi zaw lo maw le, abiak uh? Pasian pen Pau Cin Hau in Laipian biakna hong kipat tak teh Zomite in abiak kipan pan hi lo ahia le? Tua hi leh Pau Cin Hau’ Pasian le missionary sangmangte’ Pasian pen akibang mah maw? Pau Cin Hau’ kalsuanna movement le Christianity koi ci kizop thei ahi tam?

a. Zomite’ Mythology sungah Pasian vs Zinmang

Zomite ih cih ciangin Chins or Chin People[s] Zo minam tuamtuam te khempeuh ih huamsak ding hi. Tua hi a, Zo minam tuamtuam te Zos or Zo Peoples te in tanglai ngeina sungah biakna koici neih uh cih tawm ih kikum masa ding hi. Zo suan mite pen segmented minamke tuamtuam in kikhen uh a: Zomi, Mizo, Laizo, Laimi, Yaw, Asho, Cho, Sho, Khxou, Chaw, Masho, etc., cih bang dan te ahi hi. Hih Zo minamke tuamtuamte in amau le amau akiciaptehna identification om sa bang bekmah deih uh a, midangte’n amau mindang tawh asap atheih ding uh pen ut hetlo uh hi (Vumson, Zo History, 1986:2). Midangte’n amau pen Chin te ci in thei bek uh a, Kawl pau in bawm, seeng cihnopna ahi hi. Bawm pua te, seeng pua te cihnopna hi.

Alamdang penpen khat ah tua Chin or Zo minamke khempeuh in tuma kum 100 lai khawng panin Christianity sungah biakna hong laih uh a, Christian God pen tanglai upna sungah aneih sa uh de facto Supreme Being ahi “Pathian/Pasian” tawh hong sang thei kim uh hi. Zomi, Mizo, Laimi, Asho, etc., minamke khempeuh in Christianity sungah Pasian hong bia ta uh hi. Tua ahih leh Zo nam tuamtuamte’ Pasian/ Pathian pen kua hi ding hiam? Pa cih ciangin father cihnopna le pa male cihna hi khawm thei a, siang or thiang cih ciangin holy, clean, siangtho cihnopna hipah lel hi. Tua hi a, Pasian/Pathian cih ciangin Siangtho Pa, Siang pen Pa cihnopna hipah lel ding hi. Zo vernacular language tuamtuam sungah khiatna dang nei thei tuan nawn lo ding hi. Ahihhangin Zo minamke tuamtuam te in tanglai ngeina lui sungah Pasian/Pathian abiakna uh kimu ngei lo zel se se hi. Tua sangin abiak uh pen Zinmang, le Khuazing cih te a hi hi. Tua te pen bang/ kua ahi tam? Bang hangin Pasian bia lo ngeitak uh ahi tam? Zinmang, Zinleeng le Khuazing pen akibang hi lel ngel ding hi. Zin cih pen Zing hi a, khuazing cihna mah hi. Khuazing ii alangkhat pen khuavak hi a, Zinmang, Zinleeng cih pen Pasian khuavak langkhat ah khuazing vangliatna hi ding hi. Tua te pen Zo minam tuamtuam te’n biak cihtakin na bia mawk uh hi.

b. Zomite’ Ngeina sungah Upna

Chin ci a midangte’n atheih zawk uh Zo minamte in Pasian cih Supreme Being vanglian pen pa khat upna nei napi uh in, biakpiakna tatak nei ngei lo uh a, biakpiakna pen Zinmang/ Khuazing kiangah launa, ciliapna lianpi tawh bia mawk uh hi. Tua hi in Zinmang/Khuazing pen Zo minamte adingin “Personal God” hong suak ding hi. Nisim nuntakna, gal le sa, lo kho’h singpuakna, etc., te ah Pasian sangin Zinmang/Khuazing pen practical takin biakbawl zaw uh hi. Bang hang hiam cih leh, Zinmang/Khuazing in siatna tuamtuan, dawi le kau bawlsiatna te pan in hong gum thei cih upna nei uh hi. Siampite makaihna tawh Zinmang/Khuazing abiak uh banah, dawi le kau tuamtuam te zongh na thoih tawntung zel uh a, dawi thoih ki ci hi (dawi bia ki ci lo zaw hi). Tua hi a, Pasian/Pathian pen Zo minamte adingin Universal God hong suak dinga, Zinmang/Khuazing pen Personal/Regional God hong hi mawk ding hi. Tua ahih leh American missionary sangmangte hong tun’ lai in banghangin Christian God pen Zo minamte biak Zinmang/Khuazing tawh hong lek—transliterate lo a, Zo minamte biak tatak ngei lo ahi Pasian/Pathian tawh hong lekkhia zaw ahi tam?