Friday, August 7, 2009

Zomi Urbanization

A Kizomsuak Khantohna Le Khuapi Zuana Teenna
( Sustainable Development Vs Urbanization )
Mun khat, gam khat khantoh nading a kitangsam thu
le la tampi lak pan a thupipen a hi vaipuak ( Tavuan ) a
neipente pen tua mun le tua gamah a teng te’ ngaih sutna,
pilna, siamna hong saan tektek ciang bekin a nunzia uh (Living
Standard ) hong sang semsem pan ding hi.Cihnopna ah gam
khantoh nading a thupipen in a khatna ah Mite (Human -
Resource),gam mite mah ahi hi.
Leitung gam tuamtuamte en lehang tuipi tawh a
kigamla, a kipailet lo gamte (Inland) le mualdawn
guamkawmte a khantoh nading baih pak thei lo hi. Tua munte
ah khua khat le khua khat, mun khat le mun khat kizopna
lampite hoih thei lo ahih manin Communication, Transportation
issues haksatna tampi tak hong piang zel hi.
Ei Zo mualtung mite teenna mun ahi Zogam pen tuma
lam kum sawtpi lai-in singkung, lopa tuamtuam tawh taamgua
golpipi omna, mun le lei hi ngiat ding hi. Mite tua munah
hong teeng uh a, mi tampi hong teen a ki pan, i mun i gamte
ah singkung, lopa te a kipan ganhing tampi tak hong bei
tektek a, lo khawh singphuk dan( Method ) theih loh manin
i mun i gamte pen hong kisia a, hong kolh semsem ta
hi.Ngaihsut huai thu hi.
“ Sustainable development ”ih cih pen, i mun i gam
pen ei i khansung teng bek a, i zat ding, i kham ding hi loin i
tu i tate khang sawn dongin a kizang thei, a kikhom suak thei
ahi ding cihnopna ahi hi.Tua ahih manin i tu i tate khang ading
ngaihsutna tawh tu hun ei khang ah i nuntakzia, i lokhawhzia
a kipan vai tampite ah ngaih sut siam mahmah hong kul ding
hi.A hun bei dek ta hi.
Zogam mun le leite ah an kung, singkungte nuntak
nading a kisam, om loh a phamawh pen ahi leitungtham leihoih
( Top Soil ) te pen letmat 2 ciang khawng a thukpenin kimu
thei bek hi. Hih a tungtham leihoih a bei loh nadingin a
kemcing ding pen singkung le lopa, bi le lo te mah na hi zel
hi.I taamgam neih sunsunte ah Zolo( Shifting Cultivation )
kibawl a, singkung tampi tak ki phukmai mang ihih manin
guahtui hong tawm tektek a, ciktui luituite zong hong kang
tektek hi. I lokhawhna sunsun ah eklei hoih nawn lo ahih
manin ante hong piang zo nawn mel lo a, “ I mun, i gamah an
kikham zo nawn kei “ ci’n kiphunphun ta hi.
Tu hun pen Computer - IT hun kici a, hih
Computer - IT hunah ei Zomi i Pu i Pate i khua ngaih sut,
pilna, siamna ciangciang bek tawh kal kisuansuan thei nawn
lo ding hi.I Pu i Pate hun lai-in pilna siamna sinna Sang om
nai lo/ tam nai lo ahih manin a tuu le a ta a hi ei hun teh i zat
ding ,i nek ding bangmah hong nusiat mel lo uh a, amau hong
sih khit uh teh a beimang hi lel mawk hi.
A tunga thute en kik le’ng, leitung mun le gamte i
puahphat kik nading a kisam pen leitung pilna ( Secular
Education) mahmah ei Zomite a dingin thupipen ding hi. Tua
ahih manin Nang mahmah leh na tuu na tate ading leitung
pilna a kizang thei ciangciang khat na neih kul ding hi.
I teenna gam i Pu i Pa i leitang pen ei hun teh tul ta a,
kizang thei nawn lo, an kikham zo nawn lo ahih manin tuhun
teh Zogam pen kinusiasia a, kitaisansan ta hi. I Zogam a i
khua neuneute ah Piteek Puteekte le naungekte bek om uh
hi. Nasem ding ( Labour force ) tangval, nungak a cidam a
kizang thei tawm mahmah ta hi. Bek tham loin khua tampite
ah mi kiteeng lo, inn hawm tampi tak ki mu thei hi. I khua i
tui ah an piang hoih nawn lo, sumzon nading, nasepna mun (
Work Place )om lo ahih manin nasem thei, sum zong thei
teng in ih khua i tui nusiasiain nasep omna sum le pai omna
,an le tui kikham zawkna munte a hi khuapi
( Gtn. Yangon,Mesauk,Kualalampur,Singapore, etc,.) te ah
kipai a, kitaitaita hi.
Kawlte’n “ Tawtar Myotet ” (awmom;NrdKUwuf) ci
a, gamsung pan khualam mite khuapi lam hong tung uh ciangin
buaina tampitak in hong nungzuih uh hi. Gtn. Omna teen
nading innkim innpamte tawh kipawlkhop theihlohna,
khuapite le khuatate theihdan, pildan kibatlohna, annek
tuidawn kilaih a nopsaklohna, kampau luhek kitel lo a kipawl
theihlohna,tui le huih khuahun tawh kilemlohna cih bang( issues
) buaina tampi tak tawh kiphukha tawntung ngiat uh hi.
Hih a tunga khuapi lam zuan a taina, lalna( Urbanization
) pen a kizomsuak khantoh nading hong dal hong
khak pen thu, thubulpi ahi hi.“ Sustainable Development ” i
ngah theih nading hih “ Urbanization issue ” pen natna gilo
tawh kibang ahih manin, hih Zomite natna pen Nang mahmah
in na bawlsak ding kisam hi. Nang mahmah siavuan, nang
mahmah Wardservent na sep kul ding hi.
“ Development Thinking ” ci a khantoh nading
ngaihsutkakna ah hih “ Urbanization issue ” pen formula
bawldan khat tawh kikham a, kibawlpha thei ci hi. A
kizomsuakin khantoh nading a nuaia thute thupi mahmah
ding hi. Bawldante;
1. Zomi te, khualam mite lai theisak kim ding.
( Lai thei lote khem thuak baih deuh hi.)
2. Sangte ah khutsiam pilna le sanglai pilnate sinsak thei ding.
( Asinte uh pen a kizang thei ngiatte hi ding )
3. Zogam ah sumzonna sumbawlna Workplace bawlsak ding,
sum thalawh theih na’ng gelsak ding.
( Home industry, Small skill factory-te lamsak ding )
4. Zogam lokhawh, singphukzia thusinnate bawlsak zel ding
(Model Garden, (pHjyO,smOf) bawl sak ding)
5. Micro Credit Bank, Seed Bankte bawlsak ding
6. Khual le zinte,lenglate hong hawh nopna ding i mun i gam
zem a puahpha ding.( Tourist attraction ..etc.,)
Hih a tunga teng tawh Zogam kipuahpha kik thei ding
hi.Tua bang tawh i puahphat zawh kei leh “ Urbanization ” i
dal zawh nading pen khuapi ( Cities ) te gentehna Yangon le
Zogam a om ih khua te kikal ah “ Khuathak, munthak ”
khat i zonsak i satsak kul ding hi.Tua munthak ah a tunga
thute i bawlsak kul ding hi. Hi mun pen ei Zomite a dingin
Kawlzang, Kawlpi, Khampat nai le Tonzang, Tedim le
Sagaing Division thum kituahna “ Green Triangle ” munte ah
niangteh lo bawl a, khuathak i sat ding kisam hi.Sawt lo-in
Kawlpi pen Zomite teenna khuapi hong suak ding a, i Zogam
pen ih lokuanna i lokhawhna munte hong hi ding hi.Na
khekhap tunna peuhpeuh, na sikna, na teenna pen nang’ mun,
nang’ gam hong suak ding hi.Kawlmite teenna Kawlgam kici
a, Zomite teenna pen Zogam mah hi lel ding hi.Bang mah
lungkiat, sinkiam nading thu om lo hi.
LOM XVII, Hawm 8 (August) 2, 2009
LST bulphuh : “Amaute Pasian, Topa ahi minam thupha ngah ahi hi” Phatna-late 33:12
Zozam @ Zam Cin Pao
M.Dev.S ( Master of Development Studies )